Ανθρώπινο Σκοτάδι και Φως Πολιτισμού στην Αθήνα

(γράφει η Όλγα Λαμπράκη)

Κάθε φορά που ταξιδεύω στην Αθήνα, αφιερώνω χρόνο εξερευνώντας την ομορφότερη πλευρά της, την ιστορική. Πρόσφατα έδωσα ραντεβού με τον εαυτό μου για μια ημερήσια περιήγηση στο Εβραϊκό Μουσείο και στο «Σπίτι του Ελύτη». Μια πολιτιστική διαδρομή στην Αθήνα που συνδέει το παρελθόν με το πνεύμα της ποίησης.

Περπατώντας στην καρδιά του πολύβουου αστικού κέντρου, φτάνω μπροστά σε ένα όμορφο νεοκλασικό κτίριο όπου στεγάζεται το Εβραϊκό Μουσείο. Ιστορικά κειμήλια, εντυπωσιακά ρούχα και τεχνουργήματα εκτείνονται σε τρεις προσεγμένους ορόφους, ξεδιπλώνοντας την ιστορία των 2.300 χρόνων του εβραϊκού λαού και τη συμβολή του σε εκθέσεις ιστορικής μνήμης ως αναπόσπαστου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας.

Εντυπωσιακές είναι οι ξύλινες, χρυσοποίκιλτες κυλινδρικές θήκες για τη φύλαξη της Τορά, καθώς και τα τελετουργικά αντικείμενα που αφορούν τις εθιμικές παραδόσεις για τον γάμο, τη βάφτιση, την περιτομή, την ενηλικίωση και τον θάνατο. Η σιωπηλή δύναμη του χώρου, όσο προχωρώ στην εξερεύνησή του, εντείνεται από τις τραγικές εικόνες και τις αφηγήσεις των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, προκαλώντας βαθύ σεβασμό απέναντι στον πολύπαθο εβραϊκό λαό.

Οι συνθήκες εργασίας ήταν απάνθρωπες. Οι φωτογραφίες από το καθημερινό εργοτάξιο δείχνουν άντρες να σκάβουν μόνο με γκασμάδες και φτυάρια, φορώντας φθαρμένα, λεπτά παπούτσια «πάνω σε πέτρες που κόβουν σαν λεπίδες». Η στιγμή παγώνει όταν αντικρίζω ένα κουμπί που εντοπίστηκε σε κάποιο σημείο του μαρτυρικού κάτεργου. Ένα κουμπί από φιλντίσι, που δείχνει ότι ο κάτοχός του άνηκε σε ανώτερη τάξη και πέθανε εκεί όπου πετάγονταν όλοι οι νεκροί μαζί με τα μπάζα της εκχωμάτωσης.

Οι ελάχιστοι που επέζησαν εκδιώχθηκαν στο Auschwitz, με τη γνωστή σε όλους κατάληξη. Βουβή η αποχώρηση από το μουσείο, κάτω από τον ελληνικό ήλιο που ρίχνει ένα διαφορετικό φως σε έναν ειδεχθή ναζιστικό κόσμο.

Μετά από τη συγκλονιστική εμπειρία στο Μουσείο, η διαδρομή μου στα μουσεία της Αθήνας συνεχίζεται στην Πλάκα, για να με υποδεχθεί ο Ελύτης στο νέο του σπίτι, κοντά στη γειτονιά των θεών. Στενά σοκάκια που διασταυρώνονται το ένα με το άλλο. Αρχοντικά κτίρια που αποπνέουν αριστοκρατική ομορφιά. Κλειστές αυλές, κατάφυτες με πολύχρωμα λουλούδια, δίνουν την αίσθηση της παλιάς γειτονιάς.

Φτάνω σε ένα πανέμορφο νεοκλασικό σπίτι, το νέο μουσείο – σπίτι του νομπελίστα ποιητή μας. Ο ίδιος δεν έζησε ποτέ εδώ· έχει παραχωρηθεί από την Πολιτεία ως χώρος όπου παρουσιάζεται αυτούσιο όλο το εσωτερικό του διαμερίσματός του στο Κολωνάκι: το γραφείο του (το οποίο ανήκε στην πολυαγαπημένη αδελφή του, η οποία πέθανε σε ηλικία δεκαοκτώ ετών από ισπανική γρίπη), η βιβλιοθήκη του (σχεδιασμένη από τον Γιάννη Μόραλη) και οι εικαστικές δημιουργίες επώνυμων φίλων του από τον χώρο των τεχνών και των γραμμάτων.

Ο χώρος, αν και μικρός, είναι τόσο γεμάτος από την παρουσία του ποιητή, που η συγκίνηση και η υπερηφάνεια είναι αδιαμφισβήτητες στη θέα του μεταλλίου Νόμπελ, των πολυάριθμων μεταφρασμένων βιβλίων, φωτογραφιών και χειρογράφων του. Το ελληνικό στοιχείο, όπως αποτυπώνεται στα ποιήματά του, τονίζεται έντονα όταν κάθομαι, πριν φύγω, στην πανέμορφη αυλή της εισόδου, κάτω από δύο ολάνθιστα δέντρα και γλάστρες με αρωματικά φυτά και λουλούδια.

Στρέφω το βλέμμα στον Παρθενώνα, που ενώνει το φως του με το εκθαμβωτικό «ευ» του Ελύτη, που αποτυπώνει την ποιητική του ταυτότητα ως φως και ελληνικότητα, και μας παραπέμπει στο αισθησιακό πνεύμα του δικού του κόσμου, «του μικρού του μέγα».