Η άποψη του Μπρυνό Λατούρ για την Ιδιοκτησία

Ο Μπρυνό Λατούρ, ως φιλόσοφος και κοινωνιολόγος της επιστήμης και της περιβαλλοντικής φιλοσοφίας, επανεξετάζει την έννοια της ιδιοκτησίας υπό το πρίσμα της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση και τον κόσμο των πραγμάτων. Στα έργα του, όπως το We Have Never Been Modern και το Down to Earth, προτείνει μια ριζοσπαστική επανεκτίμηση της ιδιοκτησίας, εστιάζοντας στη διασύνδεση ανθρώπων, αντικειμένων και οικοσυστημάτων. Για τον Λατούρ, η ιδιοκτησία δεν είναι απλώς μια νομική ή οικονομική έννοια, αλλά ένας τρόπος διαχείρισης σχέσεων που εμπλέκουν τόσο τους ανθρώπους όσο και το περιβάλλον.

Η θεωρία του Λατούρ για τα Δίκτυα Δρώντων (Actor-Network Theory) επαναπροσδιορίζει την ιδιοκτησία ως μέρος ενός δικτύου σχέσεων μεταξύ ανθρώπινων και μη ανθρώπινων «δρώντων». Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδιοκτησία δεν είναι στατική, αλλά δυναμική, καθώς επηρεάζεται από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του ιδιοκτήτη, του αντικειμένου και του ευρύτερου οικοσυστήματος.

Για παράδειγμα:

• Ένα κομμάτι γης δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από τους οργανισμούς που το κατοικούν, το κλίμα που το διαμορφώνει και τους ανθρώπους που το χρησιμοποιούν. Η έννοια της ιδιοκτησίας, επομένως, περιλαμβάνει όχι μόνο το δικαίωμα του ιδιοκτήτη να εκμεταλλεύεται τη γη, αλλά και τις ευθύνες του απέναντι στο περιβάλλον και τους άλλους δρώντες του δικτύου.

Στο Down to Earth, ο Λατούρ αναλύει πως η παραδοσιακή έννοια της ιδιοκτησίας συμβάλλει στην περιβαλλοντική κρίση. Υποστηρίζει ότι ο δυτικός τρόπος σκέψης για την ιδιοκτησία —ως απόλυτο δικαίωμα πάνω στη φύση — οδήγησε στην υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και στην αποξένωση του ανθρώπου από το περιβάλλον του. Η γη, το νερό και ο αέρας αντιμετωπίζονται ως εμπορεύματα, αποκομμένα από τη φυσική τους συνύπαρξη με άλλες μορφές ζωής.

Η κλιματική κρίση, κατά τον Λατούρ, απαιτεί μια νέα θεώρηση της ιδιοκτησίας, όπου η φύση δεν θα θεωρείται αντικείμενο προς εκμετάλλευση, αλλά δρώντας με δικαιώματα και ρόλο στο κοινωνικό σύστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδιοκτησία μετατρέπεται από μέσο κυριαρχίας σε μέσο συνεργασίας.

(Ο Μπρυνό Λατούρ προτείνει την ιδιοκτησία ως εργαλείο συνεργασίας και ευθύνης απέναντι στη φύση, αμφισβητώντας τα παραδοσιακά μοντέλα εκμετάλλευσης).

Ο Λατούρ, προτείνει την έννοια της «Γήινης Συνύπαρξης» (Terrestrial Coexistence) ως εναλλακτική προσέγγιση της ιδιοκτησίας. Αντί να βλέπουμε τη γη και τους πόρους ως ατομική περιουσία, πρέπει να τους θεωρούμε κοινά αγαθά που απαιτούν συλλογική διαχείριση. Αυτή η συνύπαρξη δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους, αλλά και τα μη ανθρώπινα όντα, τα οικοσυστήματα και τους πόρους που συνδέονται με την επιβίωσή μας.

Για να επιτευχθεί αυτό, ο Λατούρ προτείνει τη δημιουργία νέων θεσμών, που θα λαμβάνουν υπόψη τη φωνή όλων των δρώντων — ανθρώπων και μη — στη λήψη αποφάσεων. Για παράδειγμα, η διαχείριση ενός ποταμού θα πρέπει να περιλαμβάνει τη φωνή όχι μόνο των ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτόν αλλά και των οργανισμών που ζουν σε αυτόν και των οικολογικών του διεργασιών.

Ο Λατούρ απορρίπτει την παραδοσιακή δυτική έννοια της ιδιοκτησίας ως απόλυτου δικαιώματος. Αντίθετα, θεωρεί ότι η ιδιοκτησία είναι πρώτα και κύρια ευθύνη. Ο ιδιοκτήτης δεν έχει μόνο δικαίωμα να χρησιμοποιεί τη γη ή τους πόρους του, αλλά και υποχρέωση να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα και την ισορροπία του οικοσυστήματος που διαχειρίζεται.

Αυτή η οπτική μπορεί να επηρεάσει πολιτικές που σχετίζονται με τη χρήση της γης, τη γεωργία, τη βιομηχανία και την αστική ανάπτυξη. Για παράδειγμα:

• Οι ιδιοκτήτες γης θα μπορούσαν να υποχρεούνται να διατηρούν τοπικά οικοσυστήματα ή να συμβάλλουν στην αναδάσωση.
• Η ιδιοκτησία φυσικών πόρων, όπως το νερό, θα μπορούσε να διέπεται από κανόνες που διασφαλίζουν την πρόσβαση για όλους, ανθρώπους και οικοσυστήματα.

Ο Λατούρ βλέπει την ιδιοκτησία ως κεντρικό ζήτημα στην πολιτική της κλιματικής αλλαγής. Οι συγκρούσεις για τη γη, το νερό και τους πόρους δεν είναι απλώς οικονομικές ή νομικές, αλλά βαθιά πολιτικές. Αντιπροσωπεύουν τη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αντίθετα οράματα για τον κόσμο: Πρώτον, το παραδοσιακό όραμα, που βλέπει τη φύση ως πηγή πόρων για ανθρώπινη εκμετάλλευση. Και, δεύτερον, το όραμα της «Γήινης Συνύπαρξης», που αναγνωρίζει τη φύση ως σύντροφο και σύμμαχο στην ανθρώπινη επιβίωση.

Ο Λατούρ υποστηρίζει ότι για να αντιμετωπιστούν οι περιβαλλοντικές κρίσεις, πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε την ιδιοκτησία, μετατρέποντάς τη σε ένα εργαλείο αλληλεγγύης και βιωσιμότητας.

Ο Λατούρ, εξετάζει επίσης, πως οι τεχνολογίες επηρεάζουν την έννοια της ιδιοκτησίας. Στον σύγχρονο κόσμο, η ιδιοκτησία δεν περιορίζεται πλέον στη γη ή τα φυσικά αντικείμενα αλλά επεκτείνεται στα δεδομένα, τους αλγόριθμους και τις πληροφορίες. Ο Λατούρ προειδοποιεί ότι αυτή η νέα μορφή ιδιοκτησίας δημιουργεί νέες ανισότητες και εντείνει την εκμετάλλευση.

Προτείνει ότι η διαχείριση της ψηφιακής ιδιοκτησίας πρέπει να βασίζεται στις αρχές της διαφάνειας, της ισότητας και της προσβασιμότητας, ώστε να αποτρέπεται η συγκέντρωση πλούτου και δύναμης στα χέρια λίγων εταιρειών ή κρατών.

Ο Λατούρ, λοιπόν, προτείνει ένα νέο μοντέλο ιδιοκτησίας που βασίζεται στη συλλογική ευθύνη και τη βιωσιμότητα: Η γη, το νερό και ο αέρας πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κοινά αγαθά, με τη διαχείρισή τους να εμπλέκει τοπικές κοινότητες και οικοσυστήματα. Να υπάρχει αναγνώριση των δικαιωμάτων των οικοσυστημάτων και των μη ανθρώπινων όντων στη νομική και πολιτική λήψη αποφάσεων. Και τη δημιουργία θεσμών που λαμβάνουν υπόψη τη βιωσιμότητα και τη φωνή όλων των δρώντων, ανθρώπινων και μη.

Η άποψη του Μπρυνό Λατούρ για την ιδιοκτησία, προσφέρει μια ριζοσπαστική πρόκληση στον παραδοσιακό δυτικό τρόπο σκέψης. Για τον Λατούρ, η ιδιοκτησία δεν είναι απλώς ένα δικαίωμα αλλά μια ευθύνη που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα και την αλληλεγγύη μεταξύ ανθρώπων και φύσης. Σε μια εποχή κλιματικής κρίσης και αυξανόμενων ανισοτήτων, η προσέγγισή του φωτίζει νέους δρόμους για την επανεξέταση της σχέσης μας με τον κόσμο και την αναδιαμόρφωση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών μας πρακτικών.