Κωνσταντίνος Σύρμος: Η Σημασία των Σεξουαλικών Βοηθών
Η σχέση των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ) με τη σεξουαλικότητα αποτελεί ένα από τα πλέον παραμελημένα και ταμπού θέματα στην ελληνική κοινωνία. Ωστόσο, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Σουηδία, η Γαλλία, η Ισπανία, αλλά και στην Ιαπωνία, υπάρχει μια πιο προοδευτική προσέγγιση προς αυτό το ζήτημα. Σε αυτές τις κοινωνίες, οι σεξουαλικοί βοηθοί (sexual assistants) έχουν αναγνωριστεί ως ένα εργαλείο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία, ενώ στην Ελλάδα, η συζήτηση γύρω από το θέμα αυτό παραμένει σχεδόν ανύπαρκτη. Η σεξουαλικότητα είναι δικαίωμα για όλους τους ανθρώπους, και η άρνηση ή η παραμέληση αυτής της διάστασης των ατόμων με αναπηρία, εγείρει σοβαρά ζητήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ηθική και την ένταξη.
Σεξουαλικότητα και Αναπηρία
Το ζήτημα της σεξουαλικότητας των ΑμεΑ, φέρει μαζί του
βαθιά ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα. Ένας βασικός άξονας αυτών των συζητήσεων
περιστρέφεται γύρω από την έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Σύμφωνα με τη
Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία τού ΟΗΕ, όλοι οι άνθρωποι
έχουν δικαίωμα στη σεξουαλική αυτοδιάθεση, ανεξαρτήτως σωματικής ή πνευματικής
κατάστασης. Η παραδοχή ότι η σεξουαλικότητα είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα
εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο που η κοινωνία προσφέρει ευκαιρίες και
πρόσβαση σε αυτή την πτυχή της ζωής για τα ΑμεΑ.
Η έννοια της «ένταξης» παίζει κεντρικό ρόλο σε αυτήν τη συζήτηση. Η ενταξιακή προσέγγιση στη σεξουαλικότητα των ατόμων με αναπηρία σημαίνει την αναγνώριση ότι τα άτομα αυτά έχουν τις ίδιες σεξουαλικές ανάγκες και επιθυμίες με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Ωστόσο, πολλές κοινωνίες αποφεύγουν αυτήν την πραγματικότητα, θεωρώντας ότι οι αναπηρίες αποτελούν εμπόδιο στη σεξουαλική ζωή. Αυτή η κοινωνική στάση δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου τα ΑμεΑ, αντιμετωπίζονται ως άφυλα ή χωρίς σεξουαλική υπόσταση.
Σουηδία
Η Σουηδία είναι μία από τις χώρες που έχουν αγκαλιάσει την έννοια της σεξουαλικής βοήθειας για τα ΑμεΑ, με την πιο θετική προσέγγιση. Στη Σουηδία, οι σεξουαλικοί βοηθοί προσφέρουν υπηρεσίες με στόχο να βοηθήσουν τα ΑμεΑ, να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους με ασφαλή και υποστηρικτικό τρόπο. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην αναγνώριση ότι η σεξουαλικότητα είναι θεμελιώδης πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας. Στη Σουηδία, οι σεξουαλικοί βοηθοί εκπαιδεύονται ειδικά για να προσφέρουν φροντίδα που συνδυάζει σωματική και ψυχολογική υποστήριξη, ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση των ΑμεΑ,.
Γαλλία
Στη Γαλλία, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη, καθώς το ζήτημα των σεξουαλικών βοηθών αντιμετωπίζεται με ανάμεικτες αντιδράσεις. Παρόλο που η Γαλλία είναι γνωστή για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η σεξουαλική βοήθεια για τα ΑμεΑ, παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμφιλεγόμενη. Η κοινωνία είναι χωρισμένη σχετικά με το ζήτημα, καθώς υπάρχουν φόβοι ότι η σεξουαλική βοήθεια μπορεί να μετατραπεί σε εκμετάλλευση. Παρά τις δυσκολίες αυτές, υπάρχουν ακτιβιστικές ομάδες και οργανώσεις που υποστηρίζουν τα δικαιώματα των ΑμεΑ, στη σεξουαλική αυτοδιάθεση και πιέζουν για πιο θεσμική υποστήριξη.
Ισπανία
Στην Ισπανία, το ζήτημα έχει αρχίσει να λαμβάνει προσοχή, αλλά παραμένει κυρίως στο περιθώριο των κοινωνικών συζητήσεων. Ωστόσο, κάποιες περιφέρειες έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη για σεξουαλική βοήθεια, και υπάρχουν μικρές ομάδες επαγγελματιών που παρέχουν υπηρεσίες σεξουαλικής υποστήριξης στα ΑμεΑ. Η καθυστερημένη υιοθέτηση τέτοιων πρακτικών οφείλεται εν μέρει στις πολιτισμικές αντιλήψεις γύρω από τη σεξουαλικότητα και την αναπηρία, που εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται με καχυποψία και αποφυγή.
Ιαπωνία
Η Ιαπωνία προσφέρει μια εντελώς διαφορετική οπτική. Η χώρα είναι γνωστή για την αυστηρότητα των κοινωνικών κανόνων γύρω από το σεξ, αλλά, ταυτόχρονα, αναγνωρίζει την ανάγκη για σεξουαλική υποστήριξη στα ΑμεΑ. Υπάρχουν προγράμματα εκπαίδευσης σεξουαλικών βοηθών, τα οποία λειτουργούν με υψηλά πρότυπα ηθικής και προστασίας. Αν και η σεξουαλική βοήθεια δεν έχει λάβει ευρεία κοινωνική αποδοχή, εντούτοις οι προσπάθειες που γίνονται για την εξυπηρέτηση των σεξουαλικών αναγκών των ΑμεΑ, είναι σεβαστές και προχωρημένες σε σχέση με άλλες χώρες της Ανατολικής Ασίας.
Η Ελληνική Πραγματικότητα
Στην Ελλάδα, το ζήτημα των σεξουαλικών βοηθών για τα ΑμεΑ,
βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση. Η κοινωνική αντίληψη της σεξουαλικότητας των
ατόμων με αναπηρία παραμένει δέσμια των ταμπού και των στερεοτύπων, που θέλουν
τους ανθρώπους με αναπηρία να είναι άφυλοι ή σεξουαλικά αδιάφοροι/ανίκανοι. Το
νομικό πλαίσιο δεν παρέχει καμία υποστήριξη για τέτοιες πρακτικές, και η
απουσία δημόσιου διαλόγου γύρω από το θέμα δημιουργεί ένα κενό τόσο στην
ενημέρωση όσο και στην πολιτική.
Η ελληνική κοινωνία πρέπει να αντιληφθεί ότι τα άτομα με
αναπηρία έχουν το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός τους και στη σεξουαλική
τους έκφραση. Η αναγνώριση της σεξουαλικότητας των ΑμεΑ, δεν αποτελεί απλώς
ένα δικαίωμα, αλλά και έναν δρόμο προς την πλήρη ένταξή τους στην κοινωνία,
χωρίς αποκλεισμούς.
Μια μελέτη στη Σουηδία έδειξε ότι το 70% των ΑμεΑ, που είχαν πρόσβαση σε σεξουαλικούς βοηθούς ανέφεραν βελτίωση στην ποιότητα ζωής τους. Στη Γαλλία, παρά την αμφισβήτηση, το 40% των ατόμων που συμμετείχαν σε έρευνα για την σεξουαλική υποστήριξη των ΑμεΑ, δήλωσε ότι τέτοιες υπηρεσίες είναι απαραίτητες για τη σεξουαλική τους ευεξία. Στην Ισπανία, οι πιλοτικές έρευνες που έγιναν σε μικρότερες περιφέρειες έδειξαν θετικά αποτελέσματα, με το 60% των συμμετεχόντων να ζητούν την επέκταση του προγράμματος.
Συμπέρασμα
Η σεξουαλική βοήθεια για τα άτομα με αναπηρία είναι ένα
ζήτημα που απαιτεί μια
πολυδιάστατη προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει τόσο ηθικά όσο και κοινωνικά
ζητήματα. Η ελληνική κοινωνία, όπως και πολλές άλλες, οφείλει να αναγνωρίσει
ότι η σεξουαλικότητα των ατόμων με αναπηρία δεν είναι προνόμιο, αλλά ανθρώπινο
δικαίωμα. Η αναπηρία δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στην αυτοδιάθεση και στην
απόλαυση της σωματικής και ψυχικής ευεξίας. Η εισαγωγή σεξουαλικών βοηθών, όπως
συμβαίνει ήδη σε χώρες όπως η Σουηδία και η Ιαπωνία, μπορεί να συμβάλει
σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία, δίνοντάς τους
τη δυνατότητα να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους με ασφάλεια και αξιοπρέπεια.
Το ζήτημα, ωστόσο, δεν είναι απλώς τεχνικό. Η ευρύτερη
κοινωνία πρέπει να επανεξετάσει τις προκαταλήψεις και τα ταμπού γύρω από τη
σεξουαλικότητα και την αναπηρία, να αγκαλιάσει μια φιλοσοφία ένταξης που θα
αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα και την ποικιλία των ανθρώπινων εμπειριών. Σε
αυτό το πλαίσιο, η ενσυναίσθηση μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, δημόσιου
διαλόγου και υποστήριξης από τους επαγγελματίες υγείας είναι απαραίτητη για την
προώθηση της αλλαγής.
Συμπερασματικά, η ανάγκη για σεξουαλική υποστήριξη των
ατόμων με αναπηρία είναι μια σημαντική πτυχή του σεβασμού προς τα ανθρώπινα
δικαιώματα. Η εισαγωγή τέτοιων υπηρεσιών στην Ελλάδα απαιτεί συντονισμένες
ενέργειες από την πολιτεία, την κοινωνία των πολιτών, καθώς και από
επαγγελματίες στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας. Με την
εφαρμογή μοντέλων που έχουν ήδη υιοθετηθεί σε χώρες όπως η Σουηδία, η Ιαπωνία
και άλλες, η Ελλάδα μπορεί να αρχίσει να κλείνει το χάσμα και να προχωρήσει
προς την κατεύθυνση της ισότητας και της σεξουαλικής αυτοδιάθεσης για όλους
τους πολίτες της.
Προτάσεις για την Ελληνική Πραγματικότητα
- Νομοθετική
ρύθμιση: Η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που να αναγνωρίζει και να
ρυθμίζει την παροχή υπηρεσιών σεξουαλικής βοήθειας για τα ΑμεΑ,. Το
πλαίσιο αυτό θα πρέπει να προστατεύει τόσο τα άτομα με αναπηρία όσο και
τους σεξουαλικούς βοηθούς από πιθανή εκμετάλλευση και καταχρήσεις.
- Εκπαίδευση
και ενσυναίσθηση: Η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και της
κοινωνίας για τα δικαιώματα των ΑμεΑ, στη σεξουαλική ζωή. Η άρση των
ταμπού και η προώθηση της συζήτησης σε δημόσιο επίπεδο είναι καίριας
σημασίας για τη διαμόρφωση ενός υποστηρικτικού πλαισίου.
- Επιστημονική
έρευνα: Η διεξαγωγή ερευνών στην Ελλάδα για την κατανόηση των αναγκών
και των εμπειριών των ΑμεΑ, στον τομέα της σεξουαλικότητας. Οι έρευνες
αυτές μπορούν να βοηθήσουν στη χάραξη πολιτικής και στην κατανόηση του πώς
μπορούν να εφαρμοστούν καλύτερα οι διεθνείς πρακτικές στη χώρα.
Η ενσωμάτωση αυτών των πρακτικών στην ελληνική κοινωνία μπορεί να είναι αργή και δύσκολη, αλλά είναι απαραίτητη για την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η σεξουαλική υποστήριξη των ΑμεΑ, δεν πρέπει να θεωρείται πολυτέλεια, αλλά θεμελιώδης πτυχή της ένταξης και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Δημήτρης Ζώρζος: Τι είχε πει για το επάγγελμα του, ως
σεξουαλικού βοηθού
(Ο Δημήτρης Ζώρζος, ο οποίος σε ηλικία 27 ετών,
λόγω εγκεφαλικού επεισοδίου, απέκτησε μια παροδική αναπηρία (ημιπληγία), η
οποία αποκαταστάθηκε, έδινε μάχη με τον καρκίνο. Από το 2010 ήταν σεξουαλικός
βοηθός για άτομα με αναπηρία, ενώ εργαζόταν τελευταία ως σεξουαλικός θεραπευτής
και εκπαιδευτής σεξουαλικών βοηθών ΑμεΑ. Είχε εξασκήσει το επάγγελμα αυτό στη
Βαρκελώνη και τη Βαλένθια μέσω της ομάδας Sexualidad Funcional, που είναι ένα
κέντρο σεξουαλικής ανάπτυξης για τα άτομα με λειτουργική διαφορετικότητα).
Ο/η σεξουαλικός/η βοηθός, μέσω των παρεχόμενων υπηρεσιών,
έρχεται για να καλύψει την ανάγκη για πρόσβαση των ΑμεΑ στο σεξ. Ωστόσο, οι
υπηρεσίες αυτές δεν απευθύνονται σε όλα τα ΑμεΑ, αλλά μόνο σε όσα μπορούν να
δώσουν συναίνεση και συγκατάθεση, δηλαδή απευθύνονται κυρίως σε ανθρώπους με
κινητική αναπηρία ή με ήπια νοητική αναπηρία, που αντιλαμβάνονται σε τι είδους
σχέση βρίσκονται. Η επαφή του με το άτομο με αναπηρία γίνεται βάσει
συγκεκριμένου πρωτοκόλλου και συνεννόησης μεταξύ τους. Η δουλειά του δεν είναι
να κάνει πάντα σεξ με ΑμεΑ αλλά μπορεί να είναι από το να βοηθήσει ένα ζευγάρι
να πάρει την κατάλληλη στάση ώστε να έχει σεξουαλική επαφή, να βοηθήσει στη
χρήση σεξουαλικού βοηθήματος, να βοηθήσει να καταλάβει πώς λειτουργεί
σεξουαλικά το σώμα, μέχρι την επίτευξη μιας ολοκληρωμένης σεξουαλικής πράξης.
Για την επίτευξη του οργασμού δεν είναι πάντα αναγκαία η διείσδυση. Π.χ. σε
άτομα που απέκτησαν αναπηρία λόγω κάκωσης στον νωτιαίο μυελό και τη σπονδυλική
στήλη, τα γεννητικά όργανα δεν έχουν αίσθηση και δεν λειτουργούν, και σε αυτές
τις περιπτώσεις ένα ερωτικό χάδι σε κάποια άλλη περιοχή του σώματος (π.χ. στον
λαιμό, στα αυτιά) μπορεί να επιφέρει οργασμό.
Ο σεξουαλικός βοηθός είναι σεξεργάτης/τρια που κάνει μια
συγκαταταβατική σεξουαλική εργασία. Παρέχει υπηρεσίες σε ΑμεΑ με ασφάλεια και
σεβασμό. Δυστυχώς συμβαίνει ΑμεΑ να απευθύνονται σε άτομα που κάνουν σεξουαλική
εργασία και ενίοτε να πέφτουν θύματα κλοπής. Η ανάπηρη γυναίκα δεν έχει καν
αυτή τη δυνατότητα και είναι το πρώτο σε ποσοστά θύμα σεξουαλικής κακοποίησης,
επειδή, λόγω της έλλειψης άλλων πιθανοτήτων ερωτικής επαφής, εκτίθεται σε
καταστάσεις που μπορεί να μην έχει συνειδητοποιήσει ότι είναι επικίνδυνες.
Τέτοια φαινόμενα μπορούν να αποφευχθούν, αν απευθυνθούν σε σεξουαλικούς βοηθούς.
Σε χώρες της Ευρώπης, υπάρχει ο θεσμός του
σεξουαλικού βοηθού. Στην Ισπανία δεν έχει παγιωθεί ακόμη αλλά στη Γαλλία και
την Ελβετία υπάρχει. Στην Ιαπωνία, όμως, και υπάρχει και περιλαμβάνεται στο
σύστημα υγείας. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει, αλλά τώρα θα ξεκινήσει η συζήτηση.
Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από άντρες και γυναίκες που θα ήθελαν να ασχοληθούν
ως βοηθοί αλλά και η συλλογικότητα της αναπηρίας θέλει πολύ να υπάρχει αυτό. Οι
σύλλογοι ανταποκρίνονται, αλλά με κάποια επιφύλαξη, επειδή στην Ελλάδα προέχει
η επίτευξη της προσβασιμότητας. Έχω δεχτεί πρόταση από φορέα της τοπικής
αυτοδιοίκησης της Αττικής για εκπαίδευση σεξουαλικών βοηθών, ώστε αυτό να
θεσμοθετηθεί, αλλά η συζήτηση δεν έχει αρχίσει ακόμη και δεν ξέρω αν θα
ευοδωθεί. Από αυτούς που έρχονται στη σχολή μας στην Ισπανία για να
εκπαιδευτούν ως σεξουαλικοί βοηθοί, μόνο ένα 10% γίνονται και από αυτούς το 99%
στο τέλος τα παρατάνε.
