Κωνσταντίνος Σύρμος: Ενσυναίσθηση VS Ευαισθητοποίηση

Η διαφορά ανάμεσα στην ενσυναίσθηση και την ευαισθητοποίηση είναι μία λεπτή αλλά βαθιά σημαντική διάκριση που καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα άτομα με αναπηρία στην κοινωνία μας. Η κατανόηση αυτής της διαφοράς δεν είναι απλώς θέμα ορισμών, αλλά αγγίζει τον πυρήνα τού πώς η κοινωνία επιλέγει να δει και να αλληλεπιδρά με τα άτομα που έχουν διαφορετικές ικανότητες ή/και τους διαφορετικούς τρόπους που δρουν. Εξετάζοντας τις δύο έννοιες σε βάθος, αποκαλύπτεται γιατί η ενσυναίσθηση είναι θεμελιώδης, αλλά και γιατί η ευαισθητοποίηση μπορεί συχνά να αποδειχθεί όχι μόνο ανεπαρκής αλλά και επικίνδυνη όταν δεν συνοδεύεται από πραγματική κατανόηση.

Ενσυναίσθηση: Η δύναμη της πραγματικής σύνδεσης

Η ενσυναίσθηση είναι κάτι περισσότερο από το να «νιώθεις» τους άλλους. Αποτελεί μια δυναμική διαδικασία, όπου κάποιος επιδιώκει ενεργά να κατανοήσει την εμπειρία του άλλου, να νιώσει τι βιώσει και να αντιληφθεί τις δυσκολίες και τις χαρές του με τρόπο αυθεντικό. Όταν μιλάμε για άτομα με αναπηρία, η ενσυναίσθηση δεν είναι απλώς η αναγνώριση της αναπηρίας τους. Είναι η κατανόηση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν καθημερινά, αλλά και των δυνατοτήτων και της προσωπικότητάς τους, που συχνά παραγκωνίζονται.

Η ενσυναίσθηση απαιτεί να δεις τα άτομα με αναπηρία ως πλήρεις ανθρώπους, όχι ως θύματα ή ήρωες, αλλά ως άτομα με δικές τους επιθυμίες, στόχους και αξίες. Αυτή η διαδικασία απαιτεί κόπο, γιατί σε υποχρεώνει να εγκαταλείψεις τις στερεοτυπικές εικόνες και να αναγνωρίσεις την κοινή σας ανθρωπινότητα. Δεν είναι μια συναισθηματική αντίδραση που μπορεί να ενεργοποιηθεί και να απενεργοποιηθεί κατά βούληση· είναι μια συνεχής δέσμευση να δεις και να αλληλεπιδράσεις με τα άτομα με αναπηρία ως ισότιμα, κάτι που οδηγεί σε πρακτικές και ουσιαστικές αλλαγές στις σχέσεις και τις δομές.

Ευαισθητοποίηση: Το δίκοπο μαχαίρι

Η ευαισθητοποίηση είναι, από τη φύση της, μια διαδικασία ενημέρωσης. Αφορά την εκπαίδευση και την προσπάθεια να αλλάξει η κοινωνική αντίληψη σχετικά με τα άτομα με αναπηρία. Σε έναν ιδανικό κόσμο, η ευαισθητοποίηση θα ήταν το πρώτο βήμα για μια βαθύτερη κατανόηση, προωθώντας την ενσυναίσθηση. Όμως, στην πράξη, η ευαισθητοποίηση συχνά παραμένει επιφανειακή και μονοδιάστατη.

Πολλές καμπάνιες ευαισθητοποίησης επικεντρώνονται στις δυσκολίες και στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, χωρίς όμως να προχωρούν πέρα από αυτό το σημείο. Αυτές οι καμπάνιες, αν δεν συνοδεύονται από ενσυναίσθηση, μπορούν εύκολα να διολισθήσουν σε μια αφήγηση, που εστιάζει στον οίκτο και τη συμπόνια. Αντί να ενθαρρύνουν την ουσιαστική αλλαγή, αυτές οι προσεγγίσεις ενισχύουν την παθητική αντίληψη, ότι τα άτομα με αναπηρία είναι απλώς ζώντα αντικείμενα λύπησης, που μόνο βοήθειας χρήζουν, άτομα που πρέπει να τα φροντίσουμε αλλά όχι να τα αναγνωρίσουμε ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας.

Η Θεμελιώδης διαφορά και οι κίνδυνοι της ευαισθητοποίησης

Η διαφορά, λοιπόν, είναι ότι η ενσυναίσθηση είναι ένα εργαλείο για την πραγματική, βαθιά κατανόηση και σύνδεση των ανθρώπων, ενώ η ευαισθητοποίηση, χωρίς την ενσυναίσθηση, μπορεί να καταλήξει να είναι ένα μέσο για να νιώσουμε καλύτερα με τον εαυτό μας, χωρίς να απαιτείται να αναλάβουμε την ευθύνη για την πραγματική αλλαγή. Η ευαισθητοποίηση μπορεί να καλλιεργήσει τη λύπη, μια συναισθηματική αντίδραση που, αντί να ενδυναμώνει, ενισχύει τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε «εμάς» και «αυτούς». Αυτή η λύπη δεν προάγει την ισότητα· προωθεί την παθητικότητα και την αδράνεια, μετατρέποντας τα άτομα με αναπηρία σε διακοσμητικά στοιχεία για τις καμπάνιες και τις κοινωνικές δράσεις μας, χωρίς πραγματική επίδραση στην καθημερινότητά τους.

Γιατί η ενσυναίσθηση είναι το κλειδί

Για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία όπου τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζονται με τον σεβασμό και την ισότητα που δικαιούνται, πρέπει να απορρίψουμε την επιφανειακή προσέγγιση της ευαισθητοποίησης που συνοδεύεται - μοιραία - από τον οίκτο. Η ενσυναίσθηση πρέπει να γίνει η θεμέλια λίθος της προσέγγισής μας. Μόνο μέσω αυτής μπορούμε να εξαλείψουμε τις προκαταλήψεις, να ενδυναμώσουμε τους ανθρώπους και να αλλάξουμε τις κοινωνικές δομές που εξακολουθούν να αναπαράγουν την ανισότητα.

Η ενσυναίσθηση μας υποχρεώνει να δούμε τα άτομα με αναπηρία όχι ως εξαιρέσεις, αλλά ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας, με πλήρη δικαιώματα και υποχρεώσεις. Προωθεί την ενεργό συμμετοχή τους σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, όχι από οίκτο, αλλά από σεβασμό και κατανόηση της αξίας τους. Εν κατακλείδι, αν θέλουμε να προχωρήσουμε πέρα από τα κλισέ και τις ρητορείες, πρέπει να επενδύσουμε στην ενσυναίσθηση ως το μοναδικό μέσο που μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική κοινωνική αλλαγή.