Πώς λειτουργεί η Γη; Πώς την καταστρέφουμε;
Αυτά είναι τα ίχνη της προέλευσής μας. Στην αρχή, ο πλανήτης μας, ήταν ένα χάος γεμάτο φωτιά. Ένα σύννεφο από μόρια σκόνης, παρόμοιο με πολλά άλλα συμπλέγματα του σύμπαντος. Όμως, εδώ, συντελέστηκε το θαύμα της ζωής. Σήμερα, η ζωή, η δική μας ζωή, είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα αμέτρητων έμβιων όντων που διέρχονται το ένα το άλλο πάνω στην Γη, για περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Ακόμα και σήμερα, νέα ηφαίστεια σμιλεύουν τα τοπία μας. Μας δείχνουν πώς ήταν η Γη μας κατά τη γέννησή της. Λιωμένοι βράχοι αναδύονται από τα έγκατα. Γίνονται συμπαγείς, σπάζουν, σκάζουν σε έναν λεπτό φλοιό πριν πέσουν σε νάρκη για κάποια χρόνια. Οι κύκλοι καπνού που βγαίνουν από τα σωθικά της Γης, μαρτυρούν την πρώτη ατμόσφαιρα της. Μια ατμόσφαιρα στερημένη από οξυγόνο. Μία πυκνή ατμόσφαιρα, πηχτή από ατμούς γεμάτη διοξείδιο του άνθρακα. Μία κάμινος.
Η Γη πάγωσε. Οι ατμοί συμπυκνώθηκαν και έπεσαν καταρρακτώδες νεροποντές. Σε
σωστή απόσταση από τον Ήλιο, ούτε πολύ μακριά ούτε πολύ κοντά η απόλυτη
ισορροπία της Γης διατήρησε νερό σε υγρή μορφή. Το νερό άνοιξε κανάλια. Είναι
σαν τις φλέβες του σώματος, σαν τα κλαδιά του δέντρου, αγωγοί σφρίγους που το
νερό χάρισε στην Γη. Τα ποτάμια αποσπούσαν μεταλλικά στοιχεία από τα βράχια τα
οποία πρόσθεσαν σταδιακά στο γλυκό νερό των ωκεανών. Οι ωκεανοί γέμισαν αλάτι.
Από πού ήρθαμε; Πού εμφανίστηκε η ζωή;
Σαν θαύμα που άντεξε στον χρόνο, οι πρωτόγονες μορφές ζωής ακόμη ζουν στους
θερμοπίδακες. Τους δίνουν το χρώμα τους. Ονομάζονται αρχαιοβακτήρια. Όλα
τρέφονται από τη θερμότητα της Γης. Όλα εκτός από τα κυανοβακτήρια ή
κυανοπράσινες άλγες. Μόνο εκείνα έχουν τη δύναμη να στραφούν στον ήλιο και να
φυλακίσουν την ενέργειά του. Είναι ένας ζωτικός πρόγονος όλων των παρελθοντικών
και σημερινών φυτών. Αυτά τα μικροσκοπικά βακτήρια και τα δισεκατομμύρια απογόνων
τους άλλαξαν τη μοίρα του πλανήτη. Μεταμόρφωσαν την ατμόσφαιρα του.
Τι συνέβη στο διοξείδιο που δηλητηρίαζε την ατμόσφαιρα; Είναι ακόμη εδώ,
φυλακισμένο στον φλοιό της Γης. Υπήρχε κάποτε μία θάλασσα όπου ζούσαν
μικροοργανισμοί. Μεγάλωσαν τα όστρακά τους, αντλώντας διοξείδιο που ήταν
διαλυμένο στον ωκεανό. Οι στρώσεις είναι τα συσσωρευμένα όστρακα δισεκατομμυρίων
μικροοργανισμών. Χάρη σε αυτούς, απορροφήθηκε διοξείδιο από την ατμόσφαιρα και
μπόρεσαν να αναπτυχθούν άλλες μορφές ζωής. Η ζωή άλλαξε την ατμόσφαιρα. Η
φυτική ζωή τρεφόταν από την ηλιακή ενέργεια, κατόρθωσε να διασπάσει τα μόρια
νερού και να αποσπάσει οξυγόνο, και το οξυγόνο γέμισε τον αέρα. Ο κύκλος νερού
της Γης ανανεώνεται συνεχώς. Καταρράκτες, ατμοί, σύννεφα, βροχή, ρυάκια,
ποτάμια, θάλασσες, ωκεανοί, παγετώνες. Ο κύκλος δεν διακόπτεται ποτέ. Υπάρχει
πάντοτε η ίδια ποσότητα νερού στη Γη. Όλα τα διαδοχικά είδη στη Γη, έχουν πιεί
το ίδιο νερό. Την εκπληκτική ουσία που είναι το νερό, μία από τις πιο ασταθείς.
Έχει υγρή μορφή όταν κυλά, αέρια ως ατμός και στερεή ως πάγος. Στην Σιβηρία, οι
παγωμένες λίμνες του χειμώνα περιλαμβάνουν τα ίχνη των δυνάμεων που
αναπτύσσονται στο νερό. Όταν αυτό παγώνει, ελαφρύτερος από το νερό, ο πάγος
επιπλέει. Σχηματίζει έναν προστατευτικό μανδύα κατά του κρύου, κάτω από το
οποίο η ζωή συνεχίζεται.
Η μηχανή της ζωής είναι η σύνδεση. Τα πάντα συνδέονται. Τίποτα δεν είναι
αυτάρκες. Το νερό και ο αέρας είναι αδιαχώριστοι, ενωμένοι για μια ζωή, για τη
δική μας ζωή στη Γη. Το να μοιράζεσαι είναι τα πάντα.
Η πράσινη έκταση κάτω από τα σύννεφα, είναι η πηγή οξυγόνου στον αέρα. Το 70% αυτού του αερίου, χωρίς το οποίο οι πνεύμονες μας δεν λειτουργούν, προέρχεται από την άλγη που χρωματίζει τον βυθό των ωκεανών. Η Γη μας βασίζεται στην ισορροπία στην οποία κάθε oν παίζει τον ρόλο του και υπάρχει μόνο μέσω της ύπαρξης ενός άλλου όντος. Μία λεπτή, εύθραυστη αρμονία η οποία εύκολα διαταράσσεται. Υπάρχουν κοράλλια που γεννήθηκαν από τον γάμο άλγης και οστράκων. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι καλύπτουν λιγότερο από το 1% του βυθού των ωκεανών, αλλά αποτελούν ενδιαίτημα, χιλιάδων ψαριών, μαλάκιων και άλγης. Η ισορροπία κάθε ωκεανού εξαρτάται από αυτούς.
Η Γη μετράει τον χρόνο σε δισεκατομμύρια έτη. Χρειάστηκε περισσότερα από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια για να φτιάξει δέντρα. Στην αλυσίδα των ειδών, τα δέντρα είναι αριστουργήματα, τέλεια, ζωντανά γλυπτά. Τα δέντρα αψηφούν τη βαρύτητα. Είναι τα μόνα στοιχεία της Φύσης που κινούνται συνεχώς προς τον ουρανό. Ψηλώνουν αργά προς τον ήλιο που θρέφει το φύλλωμα τους. Κληρονόμησαν από τα μικροσκοπικά κυανοβακτήρια, τη δύναμη να συγκρατούν την ενέργεια του φωτός. Την αποθηκεύουν και τρέφονται από αυτή. Την μετατρέπουν σε ξύλο και φύλλα, τα οποία αποσυντίθενται σε ένα μείγμα νερού, μετάλλων, φυτικής και έμβιας ύλης. Έτσι, σταδιακά, σχηματίζεται το έδαφος. Το έδαφος αφθονεί από μικροοργανισμούς που τρέφονται, σκάβουν, παράγουν οξυγόνο και αλλάζουν. Σχηματίζουν το «χούμος», το οργανικό στρώμα με το οποίο συνδέεται ολόκληρη η ζωή στον πλανήτη.
Τι γνωρίζουμε για τη ζωή στη Γη; Πόσα είδη γνωρίζουμε; Το 1/10; Ίσως το 1/100; Τι γνωρίζουμε για τους μεταξύ τους δεσμούς; Η Γη είναι ένα θαύμα. Η ζωή παραμένει μυστήριο. Διαμορφώνονται οικογένειες ζώων με έθιμα και τελετουργίες που παραδίδονται από γενιά σε γενιά. Κάποια προσαρμόζονται στη φύση των βοσκότοπων και οι βοσκότοποι προσαρμόζονται σε αυτά. Και τα δύο κερδίζουν. Το ζώο χορταίνει την πείνα του και το δέντρο μπορεί να ξανανθίσει.
Στη μεγάλη περιπέτεια της ζωής στη Γη κάθε είδος έχει ένα ρόλο να παίξει,
κάθε είδος έχει τη θέση του. Κανένα δεν είναι περιττό ή επιβλαβές. Τα πάντα
βρίσκονται σε ισορροπία. Και σε αυτό το σημείο, εσύ, Χόμο Σάπιενς, σοφέ άνθρωπε
μπαίνεις στην ιστορία. Επωφελείσαι από την κληρονομιά των τεσσάρων δισεκατομμυρίων
ετών, που σου κληροδότησε η Γη. Είσαι μόνο 200.000 ετών, όμως, άλλαξες το
πρόσωπο του κόσμου. Παρά την τρωτότητά σου, κατέκτησες κάθε ενδιαίτημα και
απέραντες εκτάσεις όσο κανένα άλλο είδος πριν από σένα. Μετά από 180.000 χρόνια
νομαδικής ζωής και χάρη στο πιο ήπιο κλίμα, οι άνθρωποι καταστάλαξαν. Δεν
εξαρτιόνταν πλέον από το κυνήγι για να επιβιώσουν. Επέλεξαν να ζήσουν σε υγρά
περιβάλλοντα που έβριθαν ψαριών, θηραμάτων και άγριων φυτών. Συνδύαζαν γη, νερό
και ζωή. Ακόμη και σήμερα, η πλειονότητα των ανθρώπων ζει στις ακτογραμμές ή
στις όχθες ποταμών και λιμνών. Σε ολόκληρο τον πλανήτη, ένας στους τέσσερις ζει
όπως το ανθρώπινο είδος πριν από 6.000 χρόνια. Η μόνη τους ενέργεια είναι αυτή
που παρέχει η φύση εποχή την εποχή. Έτσι ζουν 1,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι, περισσότεροι
από ολόκληρο τον πληθυσμό των εύπορων κρατών. Ωστόσο, το προσδόκιμο ζωής είναι
μικρό και η σκληρή δουλειά εξασθενεί τους ανθρώπους. Η αβεβαιότητα της φύσης
τους βαραίνει. Η μόρφωση είναι σπάνιο προνόμιο. Τα παιδιά είναι τα μόνα
περιουσιακά στοιχεία καθώς κάθε επιπλέον ζευγάρι χέρια είναι απαραίτητο για την
επιβίωση της οικογένειας. Η ευφυΐα της ανθρωπότητας έγκειται στο ότι μπορεί, ανά πάσα στιγμή, να αναγνωρίσει την αδυναμία
της. Η ενέργεια και η δύναμη που ο άνθρωπος δεν διαθέτει σε αφθονία βρίσκονται
στα ζώα που τον βοήθησαν, να ανακαλύψει νέες περιοχές. Αλλά πώς να κατακτήσεις
τον κόσμο με άδειο στομάχι;
ΓΕΩΡΓΙΑ
Η ανακάλυψη της γεωργίας ήταν μια καμπή της ιστορίας, συνέβη πριν από λιγότερα από 10.000 χρόνια. Η γεωργία ήταν η πρώτη μεγάλη μας επανάσταση. Είχε ως αποτέλεσμα τα πρώτα αποθέματα και τη γέννηση πόλεων και πολιτισμού. Η θύμηση χιλιάδων χρόνων αναζήτησης τροφής ξεθώριασε. Το σιτάρι έγινε η μαγιά της ζωής. Παραγάγαμε ποικιλίες και μάθαμε να το προσαρμόζουμε στα εδάφη και το κλίμα μας. Είμαστε σαν όλα τα είδη στη Γη. Η καθημερινή βασική μας ανησυχία είναι η τροφή. Όταν το έδαφος δεν είναι τόσο γενναιόδωρο και το νερό σπανίζει, στρεφόμαστε στη γη για να πάρουμε ότι μας χρειάζεται. Οι άνθρωποι έδωσαν σχήμα στη Γη με υπομονή και αφοσίωση, όπως το απαιτεί, σε μία σχεδόν θυσιαστική τελετουργία, που γίνεται ξανά και ξανά.
Η γεωργία παραμένει η πιο εκτεταμένη απασχόληση στη Γη. Το μισό ανθρώπινο
είδος οργώνει το έδαφος περισσότερα από τα 3/4 με τα χέρια. Η γεωργία είναι μία
παράδοση που περνά από γενιά σε γενιά με ιδρώτα, κόπο και μόχθο, γιατί για την
ανθρωπότητα είναι προαπαιτούμενο για την επιβίωση. Αλλά αφότου βασίστηκε αρκετά
στη δύναμη των χεριών, ο άνθρωπος βρήκε τον τρόπο να δαμάσει την ενέργεια από
τα σωθικά της Γης.
ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ
Οι φλόγες μέσα από τη γη, προέρχονται από τα φυτά. Μία δέσμη ηλιακού φωτός. Καθαρή ενέργεια, η ενέργεια του ήλιου που για εκατομμύρια χρόνια δέσμευαν εκατομμύρια φυτά πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια. Είναι άνθρακας, είναι αέριο και πάνω από όλα, πετρέλαιο. Αυτή η δέσμη φωτός απελευθέρωσε τους ανθρώπους από τους μόχθους της Γης. Με το πετρέλαιο, άρχισε η εποχή των ανθρώπων που απελευθερώθηκαν από τα δεσμά του χρόνου. Με το πετρέλαιο, πολλοί αποκτήσαμε πρωτόγνωρες ανέσεις. Μέσα σε 50 χρόνια, όσο διαρκεί μία ζωή, η Γη άλλαξε πιο ριζικά από όσο όλες τις προηγούμενες γενιές.
Όλο και γρηγορότερα, τα τελευταία 60 χρόνια ο πληθυσμός της Γης σχεδόν τριπλασιάστηκε. Σχεδόν δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι μετοίκησαν στις πόλεις. Όλο και γρηγορότερα. Η Σενζέν στην Κίνα, με εκατοντάδες ουρανοξύστες και εκατομμύρια κατοίκους, ήταν ένα μικρό ψαροχώρι μόλις πριν από 40 χρόνια. Όλο και γρηγορότερα. Στη Σαγκάη 3.000 πύργοι και ουρανοξύστες χτίστηκαν μέσα σε 20 χρόνια. Εκατοντάδες άλλοι βρίσκονται υπό κατασκευή. Σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς από τα εφτά δισεκατομμύρια ανθρώπους της Γης, ζουν σε πόλεις. Η Νέα Υόρκη, η πρώτη μεγαλούπολη του κόσμου, είναι το σύμβολο της εκμετάλλευσης τής ενέργειας που η Γη χαρίζει στους ανθρώπους. Τα εκατομμύρια ανθρώπινου δυναμικού, η ενέργεια του άνθρακα, η αχαλίνωτη ενέργεια του πετρελαίου. Η Αμερική ήταν η πρώτη που δάμασε την πρωτοφανή επαναστατική ενέργεια του «μαύρου χρυσού». Στους αγρούς, τα μηχανήματα αντικατέστησαν τους ανθρώπους. Ένα λίτρο πετρελαίου παράγει τόση ενέργεια όση 100 ζευγάρια χέρια σε 24 ώρες. Στις ΗΠΑ, έχουν απομείνει μόλις τρία εκατομμύρια αγρότες. Παράγουν σιτάρι, αρκετό για να θρέψει δύο δισεκατομμύρια ανθρώπων. Αλλά το περισσότερο σιτάρι δεν θρέφει ανθρώπους. Εδώ, όπως και σε όλα τα βιομηχανοποιημένα κράτη, γίνεται τροφή για τα ζώα ή βιοκαύσιμο. Η ενέργεια του πετρελαίου εξαφάνισε το φάντασμα της ξηρασίας που απειλούσε τους αγρότες. Κανένα ρεύμα δεν αντιτίθεται στις επιταγές της γεωργίας, που απορροφά το 70% της παγκόσμιας κατανάλωσης νερού.
Στην φύση, τα πάντα συνδέονται. Η επέκταση της καλλιεργημένης γης και η
καλλιέργεια μίας ποικιλίας βοήθησε την εμφάνιση παρασίτων. Τα παρασιτοκτόνα,
άλλο ένα δώρο της πετροχημικής επανάστασης τα εξόντωσαν. Η κακή εσοδεία και η
πείνα έγιναν μακρινή ανάμνηση. Ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος ήταν τι θα γίνει με τα
αποθέματα που προέκυψαν από τη σύγχρονη γεωργία. Αλλά τα τοξικά παρασιτοκτόνα
διέρρευσαν στον αέρα, το έδαφος τα φυτά, τα ζώα, τα ποτάμια και τους ωκεανούς. Εισχώρησαν
στην καρδιά των κυττάρων, παρόμοιων κυττάρων με το μητρικό κύτταρο, που υπάρχει
σε κάθε μορφή ζωής. Είναι επιβλαβή για τους ανθρώπους που γλίτωσαν από την
πείνα; Οι αγρότες, με τις κίτρινες προστατευτικές στολές τους ίσως ξέρουν κάτι.
ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Στην συνέχεια εμφανίστηκαν τα λιπάσματα, άλλη μια πετροχημική ανακάλυψη. Επέφεραν αποτελέσματα άνευ προηγουμένου στους αγρούς, πρωτοφανή. Οι σοδειές που είχαν προσαρμοστεί στα εδάφη και τα κλίματα, έδωσαν την θέση τους στις πιο παραγωγικές ποικιλίες. Έτσι, τον τελευταίο αιώνα, τα 3/4 ποικιλιών που καλλιεργούνταν επί χιλιάδες χρόνια, εξαφανίστηκαν.
Ως εκεί που φτάνει το μάτι, λιπάσματα κάτω, πλαστικά πάνω. Τα θερμοκήπια της Αλμέρια (Ισπανία), είναι ο λαχανόκηπος της Ευρώπης. Μια πόλη ομοιόμορφων λαχανικών περιμένει καθημερινά τα εκατοντάδες φορτηγά που θα τα μεταφέρουν στις αγορές. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται μια πόλη, τόσο περισσότερο κρέας καταναλώνει. Πώς μπορεί να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση αν δεν προσφύγει στις φάρμες ζώων;
Όλο και γρηγορότερα. Όπως η ζωή των ζώων, που μπορεί να μην δουν ποτέ λιβάδι. Η παραγωγή κρέατος γρήγορα έγινε καθημερινή ρουτίνα. Τεράστια εκτροφεία με εκατομμύρια βοοειδή, που δεν φυτρώνει ούτε ένα φύλλο χόρτου. Ένας στόλος φορτηγών από κάθε γωνιά της χώρας κουβαλά σιτηρά, άλεσμα σόγιας και κόκκους πρωτεΐνης, που θα γίνουν τόνοι κρέατος. Ως αποτέλεσμα αυτού, χρειάζονται 100 λίτρα νερού για να παραχθεί ένα κιλό πατάτας, 4.000 λίτρα νερού για ένα κιλό ρυζιού και 13.000 λίτρα για ένα κιλό βοδινού. Για να μην αναφερθούμε στο πετρέλαιο που καταβροχθίζει η παραγωγή και η μεταφορά.
Η γεωργία μας αντλεί ενέργεια από το πετρέλαιο. Θρέφει τους διπλάσιους από
τους κατοίκους της Γης αλλά αντικατέστησε την ποικιλία με την τυποποίηση. Μας
προσέφερε ανέσεις που ούτε ονειρευόμασταν, αλλά πλέον η ζωή μας εξαρτάται
αποκλειστικά από το πετρέλαιο.
ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΕΙΣ
Το ρολόι του κόσμου χτυπά στον ρυθμό, των ακούραστων μηχανών που αντλούν την ηλιακή ενέργεια, το πετρέλαιο. Αυτή είναι η νέα μέθοδος μέτρησης του χρόνου. Ολόκληρος ο πλανήτης προσέχει αυτούς τους μετρονόμους των ελπίδων και των ψευδαισθήσεών μας. Είναι οι ελπίδες και οι ψευδαισθήσεις που πορεύονται με τις ανάγκες μας, τους ακόρεστους πόθους και τις ασωτίες μας. Γνωρίζουμε ότι το τέλος του φτηνού πετρελαίου ζυγώνει, αλλά αρνούμαστε να το πιστέψουμε.
Στο Λος Αντζελες, μια πόλη που εκτείνεται σε 1.000 χιλιόμετρα, ο αριθμός αυτοκινήτων είναι σχεδόν ίσος με τον αριθμό κατοίκων. Εδώ, η ενέργεια δίνει μία εκπληκτική παράσταση κάθε βράδυ. Οι μέρες μοιάζουν ξεθωριασμένες αντανακλάσεις της νύχτας, που μετατρέπει την πόλη σε έναστρο ουρανό.
Όλο και γρηγορότερα. Οι αποστάσεις δεν μετρώνται πλέον σε χιλιόμετρα, αλλά σε λεπτά. Οι αυτοκινητόδρομοι, σχηματίζουν προάστια, όπου κάθε σπίτι είναι ένα κάστρο σε ασφαλή απόσταση από τα πνιγμένα αστικά κέντρα όπου σειρές σπιτιών συνωστίζονται σε αδιέξοδα. Το υπόδειγμα των λίγων και τυχερών χωρών γίνεται παγκόσμιο παράδειγμα που κηρύσσεται σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και στο Πεκίνο, αντιγράφεται και αναπαράγεται, σε τυποποιημένα σπίτια που παραγκώνισαν τις παγόδες. Τα αυτοκίνητα έγιναν σύμβολο ευμάρειας και προόδου. Αν κάθε κοινωνία ακολουθούσε αυτό το πρότυπο ο πλανήτης δεν θα είχε, όπως σήμερα, 900 εκατομμύρια οχήματα, αλλά πέντε δισεκατομμύρια.
ΜΕΤΑΛΛΕΥΜΑΤΑ
Όλο και γρηγορότερα. Όσο αναπτύσσεται ο κόσμος, τόσο περισσότερο διψά για ενέργεια. Παντού, μηχανές σκάβουν, τρυπούν και ξεκολλούν από τη Γη τα πολύτιμα κομμάτια που φυλούσε από τη γέννησή της: Τα μεταλλεύματα. Με το προνόμιο της εξουσίας, το 80% των μεταλλευμάτων καταναλώνεται από το 20% του πληθυσμού της Γης. Πριν το τέλος του αιώνα, η εκτεταμένη εξόρυξη, θα είχε εξαντλήσει σχεδόν όλα τα αποθέματα της Γης.
Όλο και γρηγορότερα. Ναυπηγεία παράγουν πετρελαιοφόρα, μεταφορικά και
βυτιοφόρα που πληρούν τις ανάγκες, της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής. Πολλά
καταναλωτικά αγαθά διασχίζουν χιλιάδες χιλιόμετρα από τη χώρα παραγωγής στη
χώρα κατανάλωσης. Από το 1950, ο όγκος του διεθνούς εμπορίου έχει αυξηθεί 20
φορές. Το 90% των εμπορευμάτων μεταφέρονται μέσω θαλάσσης. 500 εκατομμύρια
φορτία μεταφέρονται κάθε χρόνο. Κατευθύνονται στους κόμβους κατανάλωσης, όπως
το Ντουμπάι. Το Ντουμπάι είναι το αποκορύφωμα του δυτικού προτύπου, μία χώρα
όπου το αδύνατο γίνεται δυνατό. Για παράδειγμα, χτίζονται τεχνητά νησιά στη
θάλασσα. Το Ντουμπάι έχει ελάχιστους φυσικούς πόρους. Αλλά με τα χρήματα από το
πετρέλαιο, μπορεί να εισάγει εκατομμύρια τόνους αγαθών και εργατών από ολόκληρο
τον πλανήτη. Το Ντουμπάι δεν διαθέτει φάρμες, αλλά μπορεί να εισάγει τρόφιμα. Δεν
έχει νερό, αλλά ξοδεύει τεράστια ενεργειακά αποθέματα για να αφαλατώσει το
νερό, και να χτίσει τους ψηλότερους ουρανοξύστες. Το Ντουμπάι έχει απεριόριστο
ήλιο, αλλά όχι φωτοβολταϊκά. Είναι το τοτέμ της σύγχρονης τεχνολογίας που δεν
χάνει ευκαιρία να εκπλήσσει τον κόσμο.
Το Ντουμπάι είναι ο φάρος για τον πλούτο κάθε χώρας. Τίποτα δεν μοιάζει πιο
αποκομμένο από τη φύση όσο το Ντουμπάι. Ωστόσο, τίποτα δεν εξαρτάται
περισσότερο από τη φύση, όσο το Ντουμπάι! Το Ντουμπάι είναι το αποκορύφωμα του
δυτικού προτύπου.
ΤΟ ΝΕΡΟ
Δεν έχουμε κατανοήσει ότι εξαντλήσαμε, ότι μας παρέχει η φύση. Από το 1950, τα θηράματα αλιείας έχουν πενταπλασιαστεί, από 18 σε 100 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο. Εκατοντάδες πλοία αδειάζουν τους ωκεανούς. Τα 3/4 των περιοχών αλιείας έχουν εξαντληθεί, αδειάσει ή κινδυνεύουν. Τα περισσότερα μεγάλα ψάρια έχουν εξαφανιστεί εφόσον δεν έχουν χρόνο να αναπαραχθούν. Καταστρέφουμε τον κύκλο της ζωής που μας δόθηκε. Με αυτούς τους ρυθμούς, όλα τα αποθέματα ψαριών απειλούνται με εξαφάνιση. Τα ψάρια είναι βασικά στη διατροφή ενός ανθρώπου στους πέντε. Λησμονήσαμε ότι οι πόροι είναι σπανίζοντες. Πεντακόσιοι εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν σε ερήμους, περισσότεροι από ολόκληρο τον Ευρωπαϊκό πληθυσμό. Γνωρίζουν την αξία του νερού, γνωρίζουν τη συνετή χρήση του. Εξαρτώνται από πηγάδια με απολιθωμένο νερό, το οποίο συγκεντρώθηκε στο υπέδαφος, όταν σε αυτές τις ερήμους έβρεχε, πριν από 25.000 χρόνια. Το απολιθωμένο νερό βοηθά και τις καλλιέργειες της ερήμου, οι οποίες τροφοδοτούν τον εγχώριο πληθυσμό.
Το κυκλικό σχήμα των αγρών προέκυψε από τους αγωγούς που αρδεύουν τους
αγρούς γύρω από έναν κεντρικό άξονα. Αλλά το τίμημα είναι βαρύ. Το απολιθωμένο
νερό είναι μη ανανεώσιμο. Στην Σαουδική Αραβία, το όνειρο της
βιομηχανοποιημένης γεωργίας έχει ξεθωριάσει. Όπως σε χάρτη από περγαμηνή, οι
προβολείς έσβησαν για τους εγκαταλελειμμένους αγρούς.
Ο εξοπλισμός άρδευσης είναι ακόμη εκεί. Το ίδιο και η ενέργεια για την
άντληση του νερού. Αλλά τα αποθέματα απολιθωμένου νερού έχουν ελαττωθεί κατά
πολύ. Το Ισραήλ μετέτρεψε την έρημο σε αρόσιμη γη. Παρόλο που τα θερμοκήπια
αρδεύονται σταγόνα-σταγόνα, η κατανάλωση νερού συνεχίζει να αυξάνεται παράλληλα
με τις εξαγωγές. Ο άλλοτε παντοδύναμος Ιορδάνης ποταμός είναι πλέον ρυάκι. Το
νερό του κατέκλυσε τις αγορές όλου του κόσμου μέσα σε καφάσια φρούτων και
λαχανικών.
Η μοίρα του Ιορδάνη δεν είναι η μοναδική. Σε ολόκληρο τον πλανήτη, ένα στα δέκα μεγάλα ποτάμια δεν φτάνει στη θάλασσα πολλούς μήνες, μέσα σε έναν χρόνο. Χωρίς το νερό του Ιορδάνη, η στάθμη της Νεκράς Θάλασσας μειώνεται ένα μέτρο τον χρόνο. Η Ινδία κινδυνεύει να γίνει η χώρα που θα υποφέρει περισσότερο από την έλλειψη νερού τον επόμενο αιώνα. Η μαζική άρδευση έθρεψε τον αυξανόμενο πληθυσμό. Τα τελευταία 50 χρόνια, έχουν διανοιχθεί 21 εκατομμύρια πηγάδια. Σε πολλά σημεία της χώρας, το τρυπάνι πρέπει να σκάψει βαθιά για να βρει νερό. Στη Δυτική Ινδία, το 30% των πηγαδιών έχουν εγκαταλειφθεί. Οι υπόγειοι υδροφορείς έχουν αποξηρανθεί. Τεράστιες δεξαμενές συγκρατούν τη βροχή των μουσώνων για να γεμίσουν τους υδροφορείς. Την περίοδο της ξηρασίας, γυναίκες από τα χωριά της περιοχής σκάβουν με τα χέρια τους.
Εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, 800-1.000 λίτρα νερού ανά άτομο καταναλώνονται
καθημερινά. Το Λας Βέγκας χτίστηκε στην έρημο. Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν εκεί.
Εκατοντάδες άλλοι καταφθάνουν κάθε μήνα. Οι κάτοικοι του Λος Άντζελες είναι
παγκοσμίως από τους μεγαλύτερους καταναλωτές νερού. Το Παλμ Σπρινγκς είναι άλλη
μία πόλη στην έρημο με τροπική βλάστηση και απέραντα γήπεδα γκολφ. Πόσο ακόμη
θα ευημερεί αυτή η χίμαιρα; Η Γη δεν μπορεί να συνεχίσει. Ο ποταμός Κολοράντο
που υδροδοτεί αυτές τις πόλεις είναι από εκείνα τα ποτάμια που δεν φτάνουν πια
στην θάλασσα. Τα επίπεδα νερού στις λίμνες του πέφτουν κατακόρυφα. Η έλλειψη
νερού θα επηρεάσει δύο δισεκατομμύρια ανθρώπων μέχρι το 2025.
Οι υδροβιότοποι καταλαμβάνουν το 6% της επιφάνειας του πλανήτη. Κάτω από τα
ήρεμα νερά τους υπάρχει ένα αληθινό εργοστάσιο, όπου φυτά και μικροοργανισμοί
διυλίζουν το νερό με υπομονή και απορροφούν όλη τη μόλυνση. Τα έλη είναι
απαραίτητα για την ανανέωση του νερού. Είναι σπόγγοι που ελέγχουν τη ροή του
νερού. Το απορροφούν την εποχή της υγρασίας και το απελευθερώνουν την εποχή της
ξηρασίας. Στον αγώνα μας για κατάκτηση περισσοτέρων εδαφών, τα διασώσαμε ως
βοσκοτόπια για τα ζωντανά μας ή ως γεωργικές εκτάσεις και εκτάσεις
ανοικοδόμησης. Τον περασμένο αιώνα, τα μισά από τα έλη της Γης αποξηράνθηκαν.
Δεν γνωρίζαμε ούτε τον πλούτο, ούτε τον ρόλο τους.
ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ
Ολόκληρη η έμβια ύλη συνδέεται. Νερό, αέρας, έδαφος, δέντρα. Η μαγεία του κόσμου είναι μπροστά στα μάτια μας. Τα δέντρα εκπνέουν το νερό στην ατμόσφαιρα σαν ομίχλη. Σχηματίζουν ένα υπόστεγο που ελαττώνει την επίδραση των δυνατών βροχών. Το δάσος προσφέρει την υγρασία, που είναι απαραίτητη για τη ζωή. Αποθηκεύουν άνθρακα, περιέχουν περισσότερο από όσο ολόκληρη η ατμόσφαιρα της Γης. Είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της κλιματικής ισορροπίας από την οποία εξαρτόμαστε όλοι. Τα δέντρα των πρωτογενών δασών αποτελούν ενδιαίτημα για τα 3/4 της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Δηλαδή, για ολόκληρη τη ζωή στη Γη. Τα δάση προσφέρουν φάρμακα για τη θεραπεία μας. Οι ουσίες που εκκρίνονται από τα φυτά, γίνονται δεκτές από το σώμα μας. Τα κύτταρα μας μιλούν την ίδια γλώσσα. Είμαστε από την ίδια οικογένεια. Αλλά, σε περίπου 40 χρόνια, το μεγαλύτερο βροχοδάσος, ο Αμαζόνιος, έχει μειωθεί κατά 20%. Το δάσος δίνει τη θέση του σε φάρμες βοοειδών ή σόγιας. Το 95% της σόγιας χρησιμοποιείται προς βρώσιν ζώων και πουλερικών σε Ασία και Ευρώπη. Έτσι, το δάσος μετατρέπεται σε κρέας. Πριν από 20 χρόνια, το Βόρνεο, το τέταρτο μεγαλύτερο νησί στον κόσμο, καλύπτονταν από ένα τεράστιο πρωτογενές δάσος, με τους σημερινούς ρυθμούς αποψίλωσης θα έχει εξαφανιστεί μέσα σε 10 χρόνια. Η έμβια ύλη ενώνει το νερό, τον αέρα, τη γη και τον ήλιο. Στο Βόρνεο, αυτός ο δεσμός διεκόπη σ΄ αυτό που κάποτε αποτελούσε, τη μεγαλύτερη δεξαμενή βιοποικιλότητας. Αυτή η καταστροφή προήλθε από την απόφαση να παραχθεί φοινικέλαιο, ένα από τα πιο παραγωγικά και αναλώσιμα έλαια του κόσμου. Το φοινικέλαιο δεν ικανοποιεί μόνο την ανάγκη μας για τροφή, αλλά και την κοσμητική, την παραγωγή απορρυπαντικών και καυσίμων.
Η ποικιλία του δάσους αντικαταστάθηκε από ένα είδος. Το φοινικόδεντρο. Για
τους ντόπιους, παρέχει θέσεις εργασίας. Είναι μία αγροτική βιομηχανία. Ένα άλλο
παράδειγμα μαζικής αποψίλωσης είναι ο ευκάλυπτος. Ο ευκάλυπτος χρησιμοποιείται
για την παραγωγή χαρτοπολτού. Οι δενδροφυτείες αυξήθηκαν, καθώς η ζήτηση για
χαρτί πενταπλασιάστηκε μέσα σε 50 χρόνια. Ένα δάσος δεν αντικαθιστά ένα άλλο
δάσος. Στα πόδια των ευκαλύπτων δεν μπορεί να φυτρώσει τίποτα γιατί τα φύλλα
τους είναι τοξικά για τα περισσότερα φυτά. Μεγαλώνουν γρήγορα, αλλά εξαντλούν
τα αποθέματα νερού. Σόγια, φοινικέλαιο, ευκάλυπτοι. Η αποψίλωση καταστρέφει ότι
είναι απαραίτητο για την παραγωγή του πλεονάσματος. Όμως, αλλού, η αποψίλωση
είναι η ύστατη προσπάθεια επιβίωσης. Περισσότεροι από δύο δισεκατομμύρια ανθρώπων,
σχεδόν το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού, ακόμη εξαρτώνται από τον ξυλάνθρακα.
Στην Αϊτή, μία από τις φτωχότερες χώρες παγκοσμίως, το ξυλοκάρβουνο είναι από
τα πλέον αναλώσιμα προϊόντα. Το αλλοτινό «Μαργαριτάρι της Καραϊβικής», η Αϊτή, δεν
μπορεί πλέον να θρέψει τον πληθυσμό της από μόνη της. Στους λόφους της Αϊτής,
έχει διασωθεί μόνο το 2% των δασών.
ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ
Είμαστε ολόγυμνοι, τίποτα δεν συγκρατεί το έδαφος. Το νερό της βροχής ξεπλένει τους λόφους μέχρι τη θάλασσα. Ό,τι απέμεινε είναι παντελώς ακατάλληλο για καλλιέργεια. Σε κάποια μέρη της Μαδαγασκάρης, η διάβρωση είναι εκπληκτική. Ολόκληρες πλαγιές φέρνουν βαθιές σχισμές εκατοντάδων μέτρων. Λεπτό και εύθραυστο, το έδαφος έχει σχηματιστεί από έμβια ύλη. Λόγω διάβρωσης, το λεπτό στρώμα «χούμος», που χρειάστηκε χιλιάδες χρόνια να σχηματιστεί, εξαφανίστηκε. Θα σας πω την ιστορία των Ραπανούι, τους κάτοικους των Νήσων του Πάσχα, που ίσως μας δώσει τροφή για σκέψη. Ζώντας στο πιο απομονωμένο νησί του κόσμου, οι Ραπανούι εκμεταλλεύτηκαν μέχρι τέλους τα αποθέματά τους. Ο πολιτισμός τους δεν επεβίωσε. Σε αυτά τα εδάφη, στέκονταν τα ψηλότερα φοινικόδεντρα. Εξαφανίστηκαν. Οι Ραπανούι τα έκοψαν για την ξυλεία. Έπειτα έπρεπε να αντιμετωπίσουν την τεράστιας έκτασης διάβρωση. Ένας Ραπανούι δεν μπορεί πλέον να πάει για ψάρεμα. Δεν υπάρχουν δέντρα για να φτιάξει κανό. Ωστόσο, οι Ραπανούι ανέπτυξαν έναν από τους λαμπρότερους πολιτισμούς του Ειρηνικού. Καινοτόμοι γεωργοί, γλύπτες, εξαιρετικοί θαλασσοπόροι, κατάφεραν με τον υπερπληθυσμό, να κατασπαταλήσουν τους πόρους. Έζησαν κοινωνικές αναταραχές, εξεγέρσεις και πείνα. Πολλοί δεν επεβίωσαν του κατακλυσμού. Το πραγματικό μυστήριο με τις Νήσους του Πάσχα, δεν είναι πώς έφτασαν εκεί τα παράξενα αγάλματα τους, αλλά το γιατί οι Ραπανούι δεν άντεξαν στον χρόνο. Είναι μόνο μία από τις πολλές θεωρίες, αλλά συνδέεται ιδιαίτερα με εμάς σήμερα.
ΥΠΕΡΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
Από το 1950, ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει τριπλασιαστεί. Από το 1950, έχουμε αλλάξει ριζικά τη δική μας νήσο, τη γη, περισσότερο από ποτέ στα 200.000 χρόνια ιστορίας μας. Η Νιγηρία είναι η μεγαλύτερη εξαγωγέας πετρελαίου στην Αφρική. Ωστόσο, το 75% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχιας. Ο πλούτος είναι εκεί, αλλά οι κάτοικοι της, δεν έχουν πρόσβαση σε αυτόν. Το ίδιο ισχύει σε όλη την υφήλιο. Οι μισοί φτωχοί του κόσμου ζουν σε πλουτοπαραγωγικές χώρες. Ο τρόπος ανάπτυξής μας δεν εκπλήρωσε τις υποσχέσεις. Σε 50 χρόνια, το χάσμα πλούσιων- φτωχών, μεγάλωσε, όσο ποτέ. Σήμερα, ο μισός πλούτος της Γης βρίσκεται στα χέρια του πλουσιότερου 2% του πληθυσμού. Μπορούν να διατηρηθούν αυτές οι αντιφατικότητες; Είναι η αιτία για τις μετακινήσεις πληθυσμού, σε βαθμό που ακόμη δεν κατανοούμε πλήρως. Η πόλη του Λάγος είχε πληθυσμό 700.000 κατοίκους το 1960. Ο πληθυσμός της θα αγγίξει τα 16 εκατ. μέχρι το 2025. Το Λάγος είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες μεγαλουπόλεις. Οι νέο-αφιχθέντες, είναι κυρίως αγρότες που μετοίκησαν για λόγους οικονομικούς, δημογραφικούς, ή λόγου μείωσης των πόρων. Είναι ένας εντελώς καινούριος τρόπος αστικής ανάπτυξης που κατευθύνεται από την ανάγκη για επιβίωση παρά για ευημερία.
Κάθε εβδομάδα, περισσότεροι από ένα εκατομμύρια άνθρωποι διογκώνουν τον
πληθυσμό των πόλεων σε όλο τον κόσμο. Ένας άνθρωπος στους έξι ζει σε
επικίνδυνο, ανθυγιεινό, υπερκατοικημένο περιβάλλον χωρίς πρόσβαση σε αγαθά, όπως
το νερό, η υγιεινή, ο ηλεκτρισμός. Η πείνα εξαπλώνεται και πάλι. Πλήττει σχεδόν
ένα δισεκατομμύρια ανθρώπων. Σε όλο τον πλανήτη, οι φτωχότεροι αγωνίζονται να
επιβιώσουν ενώ οι άλλοι συνεχίζουμε να σκάβουμε για αποθέματα, χωρίς τα οποία
δεν μπορούμε πλέον να ζήσουμε. Είμαστε εκτός πορείας, σε προηγουμένως άθικτα
εδάφη, που είναι όλο και πιο δύσκολο να εκμεταλλευτούμε. Δεν αλλάζουμε το
πρότυπο μας. Μπορεί να εξαντληθεί το πετρέλαιο; Μπορούμε να εξορύξουμε από την
πισσώδη άμμο του Καναδά. Τα μεγαλύτερα φορτηγά του κόσμου μεταφέρουν τόνους
άμμου. Η θέρμανση και απόσπαση ασφάλτου από την άμμο απαιτεί εκατομμύρια κυβικά
μέτρα νερού. Απαιτούνται κολοσσιαία ποσά ενέργειας. Η ρύπανση είναι
καταστροφική.
ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ
Η μεγαλύτερη προτεραιότητα είναι να μαζευτεί κάθε δεσμίδα φωτός. Τα πετρελαιοφόρα μας γίνονται όλο και μεγαλύτερα. Οι ενεργειακές απαιτήσεις μας αυξάνονται συνεχώς. Προσπαθούμε να τροφοδοτήσουμε την ανάπτυξη σαν κλίβανο χωρίς πάτο που απαιτεί ολοένα και περισσότερα καύσιμα. Τα πάντα γίνονται για τον άνθρακα. Σε μερικές δεκαετίες, ο άνθρακας που έκανε την ατμόσφαιρα κλίβανο, και τον οποίο η Φύση φυλάκισε για χιλιάδες χρόνια, επιτρέποντας την ανάπτυξη της ζωής, θα ξαναχυθεί έξω. Η ατμόσφαιρα θερμαίνεται. Μεταφορές, βιομηχανία, αποψίλωση δασών, γεωργία. Οι δραστηριότητες μας απελευθερώνουν τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, μόριο-μόριο έχουμε διαταράξει την κλιματική ισορροπία της Γης. Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στους πόλους όπου είναι περισσότερο ορατές οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης.
Συμβαίνει γρήγορα, πολύ γρήγορα. Τα βορειοδυτικά περάσματα που συνδέουν την
Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία έχουν ανοίξει. Το αρκτικό παγετωνικό κάλυμμα
λιώνει. Υπό την επίδραση της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, το παγετωνικό κάλυμμα απώλεσε
το 40% της πυκνότητάς του, μέσα σε 40 χρόνια. Το καλοκαίρι, η επιφάνεια του
συρρικνώνεται. Μπορεί να εξαφανιστεί τους θερινούς μήνες μέχρι το 2030. Κάποιοι
υποστηρίζουν μέχρι το 2015. Οι ηλιαχτίδες που άλλοτε αντανακλούνταν στον πάγο, εισχωρούν
πλέον στα σκοτεινά νερά, θερμαίνοντάς τα. Η διαδικασία θέρμανσης συντελείται
γοργά. Οι πάγοι περιέχουν τα αρχεία του πλανήτη μας. Η συγκέντρωση CO2 δεν ήταν
τόσο υψηλή εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Η ανθρωπότητα δεν ξαναέζησε σε
παρόμοια ατμόσφαιρα.
Απειλεί η υπερεκμετάλλευση των πόρων τη ζωή όλων των ειδών; Η κλιματική
αλλαγή οξύνει την απειλή. Μέχρι το 2050, το 1/4 των ειδών στη Γη θα απειλούνται
με εξαφάνιση. Στις πολικές περιοχές, η ισορροπία της Φύσης έχει ήδη
διασαλευτεί.
Γύρω από τον Βόρειο Πόλο, το παγετωνικό κάλυμμα απώλεσε το 30% της επιφάνειας του μέσα σε 30 χρόνια. Αλλά όσο η Γροιλανδία θερμαίνεται ταχύτατα, το γλυκό νερό μιας ολόκληρης ηπείρου, ενώνεται με το θαλασσινό νερό των ωκεανών. Οι πάγοι της Γροιλανδίας περιέχουν το 20% του γλυκού νερού του πλανήτη μας. Αν έλιωναν, η στάθμη της θάλασσας θα ανέβαινε κατά εφτά μέτρα. Αλλά εδώ δεν υπάρχει βιομηχανία. Οι πάγοι της Γροιλανδίας υποφέρουν από εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συντελούνται αλλού. Το οικοσύστημα μας δεν έχει όρια. Όπου κι αν είμαστε, οι πράξεις μας έχουν αντίκτυπο σε ολόκληρη τη Γη. Η ατμόσφαιρα του πλανήτη μας είναι ένα αδιαίρετο σύνολο. Είναι ένα κοινό περιουσιακό στοιχείο. Στα εδάφη της Γροιλανδίας, εμφανίζονται λίμνες. Το παγετωνικό κάλυμμα άρχισε να λιώνει με ρυθμούς, που ούτε οι πλέον απαισιόδοξοι επιστήμονες δεν μπορούσαν να προβλέψουν πριν 10 χρόνια. Όλο και περισσότερα ποτάμια με νερό παγετώνων συνενώνονται και φωλιάζουν στην επιφάνεια. Θεωρήθηκε ότι το νερό θα πάγωνε στα βάθη των πάγων. Αντιθέτως, κυλά κάτω από τον πάγο και τον μεταφέρει στη θάλασσα όπου σχηματίζει παγόβουνα. Καθώς το γλυκό νερό της Γροιλανδίας βυθίζεται στο θαλασσινό νερό των ωκεανών, οι περιοχές χαμηλού υψομέτρου σε όλη την υφήλιο απειλούνται. Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει. Όσο θερμαίνεται, το νερό διαστέλλεται προκαλώντας, μόνο τον 20ο αιώνα, άνοδο 20 εκατοστών. Τα πάντα γίνονται ασταθή. Για παράδειγμα, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι υπερευαίσθητοι στην παραμικρή αλλαγή της θερμοκρασίας του νερού. Το 30% εξαφανίστηκε. Είναι ο βασικός κρίκος στην αλυσίδα των ειδών. Στην ατμόσφαιρα, βασικά ρεύματα αέρα αλλάζουν κατεύθυνση. Ο κύκλος βροχόπτωσης έχει μεταβληθεί. Η γεωγραφία του κλίματος έχει τροποποιηθεί. Οι κάτοικοι των χαμηλών νησιών, όπως οι Μαλδίβες, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Ανησυχούν ιδιαίτερα. Κάποιοι ήδη αναζητούν πιο φιλόξενα εδάφη. Αν η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει όλο και πιο γρήγορα, τι θα κάνουν οι μεγάλες πόλεις όπως το διασημότατο Τόκιο;
Κάθε χρόνο, οι επιστημονικές προβλέψεις προειδοποιούν. Το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει παράκτια. 11 από 15 μεγάλες πόλεις χτίστηκαν σε ακτογραμμές ή σε εκβολές ποταμών. Όσο η θάλασσα ανεβαίνει, το αλάτι εισχωρεί στον υδροφόρο ορίζοντα, στερώντας από τους κατοίκους το πόσιμο νερό. Τα μεταναστευτικά φαινόμενα είναι αναπόφευκτα. Η μόνη αβεβαιότητα έγκειται στον βαθμό τους.
Στην Αφρική, το Όρος Κιλιμάντζαρο είναι αγνώριστο. Το 80% των παγετώνων του
εξαφανίστηκε. Το καλοκαίρι τα ποτάμια δεν κυλούν πια. Οι ντόπιοι ταλανίζονται
από την έλλειψη νερού. Ακόμη και στις ψηλότερες κορφές, στην καρδιά των
Ιμαλαΐων, οι αιωνόβιοι παγετώνες υποχωρούν. Ωστόσο, αυτοί οι παγετώνες παίζουν
σημαντικό ρόλο στον κύκλο του νερού. Παγιδεύουν το νερό των μουσώνων με τη
μορφή πάγου και το απελευθερώνουν το καλοκαίρι που λιώνουν τα χιόνια. Οι
παγετώνες των Ιμαλαΐων είναι η πηγή όλων των ασιατικών ποταμών. Του Ινδού, του
Γάγγη, του Μεκόνγκ, του Γιάνγκσι Καν. Δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται
από αυτούς για πόσιμο νερό και άρδευση των καλλιεργειών, όπως στο Μπαγκλαντές.
Στο Δέλτα του Γάγγη και του Βραχμαπούτρα, το Μπαγκλαντές δέχεται τις άμεσες επιδράσεις των φαινομένων που συντελούνται στα Ιμαλάια και στη θάλασσα. Είναι από τις πιο πολυπληθείς και φτωχές χώρες του κόσμου. Έχει ήδη πληγεί από την υπερθέρμανση. Οι τρομερές πλημμύρες σε συνδυασμό με τους τυφώνες μπορούν να εξαφανίσουν το 1/3 των εδαφών του. Όταν ο πληθυσμός αντιμετωπίζει τόσο καταστροφικά φαινόμενα σταδιακά μετακινείται. Ούτε οι ευημερείς χώρες θα γλιτώσουν. Η ξηρασία κατέλαβε τον πλανήτη. Στην Αυστραλία, οι μισοί αγροί έχουν ήδη πληγεί.
Καταφέραμε να εκθέσουμε την κλιματική ισορροπία που μας επέτρεψε να αναπτυχθούμε για 12.000 χρόνια. Όλο και περισσότερες πυρκαγιές μαστίζουν τις μεγάλες πόλεις. Διαδοχικά, επιτείνουν την παγκόσμια υπερθέρμανση. Τα δέντρα που καίγονται ελκύουν διοξείδιο του άνθρακα. Το σύστημα που ελέγχει το κλίμα έχει διασαλευτεί σοβαρά. Τα στοιχεία στα οποία βασίζεται έχουν διασαλευτεί.
Το ρολόι της κλιματικής αλλαγής χτυπά για τα μαγευτικά τοπία. Στη Σιβηρία,
αλλά και σε ολόκληρη την υφήλιο επικρατεί τόσο κρύο που το έδαφος παγώνει. Είναι
το μόνιμα παγωμένο έδαφος. Κάτω από την επιφάνεια του κρύβεται μία κλιματική
βόμβα. Το μεθάνιο, ένα αέριο του θερμοκηπίου 20% πιο ισχυρό από το διοξείδιο
του άνθρακα. Αν το μόνιμο στρώμα λιώσει, το μεθάνιο που θα απελευθερωθεί θα
καταστήσει ανεξέλεγκτο το φαινόμενο του θερμοκηπίου με συνέπειες που κανείς δεν
μπορεί να προβλέψει. Κυριολεκτικά, θα βρισκόμαστε σε ξένα εδάφη.
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Η ανθρωπότητα έχει μόλις 10 χρόνια για να αντιστρέψει την τάση και να
αποφύγει να ζήσει τη ζωή στη Γη όπως δεν τη γνωρίσαμε ποτέ. Δημιουργήσαμε
φαινόμενα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Από τη δημιουργία μας, νερό, αέρας και
ζωή συνδέονται. Αλλά πρόσφατα, σπάσαμε αυτούς τους δεσμούς. Ας αντιμετωπίσουμε
τα γεγονότα. Πρέπει να πιστέψουμε ότι γνωρίζουμε. Τα πάντα είναι αντανάκλαση
της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Διαμορφώσαμε τη Γη κατ΄ εικόνα. Έχουμε λιγοστό
χρόνο για να αλλάξουμε. Πώς μπορεί αυτός ο αιώνας να σηκώσει το βάρος εννέα δισεκατομμυρίων
ανθρώπινων όντων αν αρνούμαστε να λογοδοτήσουμε για οτιδήποτε μόνοι μας
δημιουργήσαμε;
n Το 20% του πληθυσμού καταναλώνει το 80% των πόρων. Παγκοσμίως, δαπανώνται 12 φορές περισσότερα χρήματα, για στρατιωτικό εξοπλισμό από ότι για βοήθεια σε αναπτυσσόμενες χώρες.
n Καθημερινά, 5.000 άνθρωποι πεθαίνουν λόγω ακάθαρτου νερού. Ένα δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό.
n Σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι υποφέρουν από πεινά. Περισσότερο από το 50% των δημητριακών που διακινούνται σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιούνται για ζωοτροφές ή βιοκαύσιμα.
n Το 40% της αρόσιμης γης υπέστη μακροχρόνιες καταστροφές. Κάθε χρόνο, εξαφανίζονται 130 δισεκατομμύρια τ.μ., δάσους.
n Ένα θηλαστικό στα τέσσερα, ένα πτηνό στα οχτώ και ένα αμφίβιο στα τρία απειλούνται με εξαφάνιση. Τα είδη εξαφανίζονται 1.000 φορές γρηγορότερα απ’ τον φυσικό ρυθμό.
n Τα 3/4 των αλιευτικών περιοχών εξαντλούνται ή έχουν σοβαρές απώλειες.
n Η μέση θερμοκρασία των τελευταίων 15 ετών είναι η υψηλότερη που εχει καταγραφεί ποτέ. Το παγετωνικό κάλυμμα είναι 40% πιο λεπτό απ’ ό,τι ήταν πριν 40 χρόνια
n Θα υπάρξουν τουλάχιστον 200 εκατομμύρια κλιματικοι προσφυγές ως το 2050.
Η ΔΡΑΣΗ ΜΑΣ
Το κόστος της δράσης μας είναι υψηλό. Κάποιοι πληρώνουν το τίμημα χωρίς να έχουν ενεργή συμμετοχή. Βλέπουμε στρατόπεδα προσφύγων, μεγάλα όσο μία πόλη, να συνωστίζονται στην έρημο. Πόσοι άντρες, γυναίκες και παιδιά θα παραμεριστούν από το αύριο; Πρέπει πάντα να χτίζουμε τείχη για να διακόπτεται η αλυσίδα της ανθρώπινης αλληλεγγύης, να διαχωρίζουμε τους ανθρώπους και να προστατεύουμε κάποιους ενώ άλλοι δυστυχούν; Είναι πολύ αργά για να είμαστε απαισιόδοξοι. Ξέρω ότι ένας μόνο άνθρωπος αρκεί για να γκρεμίσει κάθε τοίχο. Είναι πολύ αργά για να είμαστε απαισιόδοξοι. Σε ολόκληρο τον κόσμο, τέσσερα στα πέντε παιδιά πηγαίνουν σχολείο. Ποτέ η μάθηση δεν διατίθετο σε τόσους ανθρώπους. Όλοι, από τον πλουσιότερο μέχρι τον φτωχότερο, μπορούν να συνεισφέρουν. Το Λεσότο, μία από τις πιο φτωχές χώρες, είναι αναλογικά εκείνο που επενδύει περισσότερο στην εκπαίδευση. Το Κατάρ, από τα πιο πλούσια κράτη, έχει τα καλύτερα πανεπιστήμια. Πολιτισμός, Εκπαίδευση, Έρευνα, και Καινοτομία είναι ανεξάντλητοι πόροι. Στην δυστυχία και την ανέχεια, εκατομμύρια ΜΚΟ αποδεικνύουν ότι η αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους είναι ισχυρότερη από την ιδιοτέλεια των κρατών.
Στο Μπαγκλαντές, ένας άνθρωπος σκέφτηκε κάτι πρωτάκουστο και ίδρυσε μία
τράπεζα που δανείζει μόνο σε φτωχούς. Μέσα σε 30 χρόνια, άλλαξε τη ζωή 150
εκατ. ανθρώπων παγκοσμίως. Η Ανταρκτική είναι μία ήπειρος με αμέτρητους
φυσικούς πόρους. που καμιά χώρα δεν μπορεί να διεκδικήσει. Ένα φυσικό
καταφύγιο, αφιερωμένο στη γαλήνη και την Επιστήμη. Μια συνθήκη που υπογράφτηκε
από 49 κράτη την έκανε θησαυρό ολόκληρης της ανθρωπότητας. Είναι πολύ αργά για
να είμαστε απαισιόδοξοι. Οι κυβερνήσεις δραστηριοποιήθηκαν για να προστατέψουν
το 2% της αιγιαλίτιδας ζώνης. Δεν είναι πολύ, αλλά είναι διπλάσιο σε σχέση με
δύο χρόνια πριν. Τα πρώτα φυσικά πάρκα δημιουργήθηκαν πριν από έναν αιώνα.
Καλύπτουν το 13% των ηπείρων. Διαμορφώνουν χώρους όπου η ανθρώπινη
δραστηριότητα συμβαδίζει με την προστασία των ειδών, του εδάφους και του
τοπίου. Η αρμονία του ανθρώπου με τη φύση μπορεί να γίνει κανόνας όχι πια η
εξαίρεση. Στις ΗΠΑ, η Νέα Υόρκη κατανόησε όσα κάνει η φύση για εμάς. Τα δάση
και οι λίμνες παρέχουν το νερό που χρειάζεται η πόλη. Στη Νότια Κορέα, τα δάση
καταστράφηκαν από τον πόλεμο. Χάρη στο Εθνικό Πρόγραμμα Αναδάσωσης καλύπτουν
ξανά το 65% της χώρας. Το 75% του χαρτιού ανακυκλώνεται. Η Κόστα Ρίκα επέλεξε
μεταξύ στρατιωτικών δαπανών και διατήρησης των εδαφών της. Η χώρα δεν διαθέτει
πλέον στρατό. Προτιμά να επενδύει στην εκπαίδευση, τον οικοτουρισμό και την
προστασία του πρωτογενούς της δάσους. Η Γκαμπόν είναι μία από τις βασικότερες
παραγωγούς ξυλείας. Εφαρμόζει επιλεκτική υλοτομία. Ένα δέντρο ανά 10.000 τ.μ. Τα
δάση είναι από τις κυριότερες πηγές εισοδήματος της χώρας. Αλλά έχουν τον χρόνο
να ανανεωθούν. Υπάρχουν προγράμματα που εγγυώνται την αειφόρο διαχείριση των
δασών. Πρέπει να γίνουν υποχρεωτικά. Για καταναλωτές και παραγωγούς η δικαιοσύνη
αποτελεί ευκαιρία. Όταν το εμπόριο είναι δίκαιο και ωφελείται ο πωλών και ο
αγοράζων, όλοι μπορούν να ευημερήσουν και να ζήσουν αξιοπρεπώς. Πώς μπορεί να
υπάρξει δικαιοσύνη και ισότητα μεταξύ ανθρώπων που τα μόνα εργαλεία τους είναι
τα χέρια τους και εκείνων που μαζεύουν τη σοδειά με μηχανές;
Ας γίνουμε υπεύθυνοι καταναλωτές. Σκεφτείτε όσα αγοράζουμε. Είναι πολύ αργά για να είμαστε απαισιόδοξοι. Έχουμε δει τη γεωργία σε ανθρώπινη κλίμακα. Μπορεί να θρέψει όλο τον πλανήτη. Αν η παραγωγή κρέατος πάψει να παίρνει την τροφή των ανθρώπων. Έχουμε δει ψαράδες να προσέχουν τι ψαρεύουν και να νοιάζονται για τον πλούτο των ωκεανών. Υπάρχουν σπίτια που παράγουν μόνα τους ενέργεια. Στην πρώτη φιλική προς το περιβάλλον συνοικία του κόσμου, στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, 5.000 άνθρωποι ζουν. Κι άλλες πόλεις συμμετέχουν στο σχέδιο. Το Μουμπάι είναι η εκατοστή πόλη που συμμετείχε. Οι κυβερνήσεις της Νέας Ζηλανδίας, της Ισλανδίας, της Αυστραλίας της Σουηδίας και άλλων κρατών έθεσαν ως προτεραιότητα την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το 80% της ενέργειας που καταναλώνουμε προέρχεται από ορυκτά καύσιμα. Κάθε εβδομάδα, δύο νέες μονάδες παραγωγής κατασκευάζονται στην Κίνα. Όμως, έχουμε δει στη Δανία, μία πρότυπη μονάδα παραγωγής η οποία απελευθερώνει διοξείδιο στο έδαφος και όχι στον αέρα. Μια μελλοντική λύση; Κανείς δεν γνωρίζει ακόμη. Έχουμε δει στην Ισλανδία μία μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού που λειτουργεί χάρη στη θερμότητα της Γης. Γεωθερμική ενέργεια. Έχω δει ένα θαλάσσιο φίδι που μέσα στα κύματα συγκεντρώνει ενέργεια και παράγει ηλεκτρισμό. Έχω δει αιολικές φάρμες στα ανοιχτά της Δανίας που παράγουν το 20% του ηλεκτρισμού της χώρας. Οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ινδία, η Γερμανία και η Ισπανία είναι οι μεγαλύτεροι επενδυτές στην ανανεώσιμη ενέργεια. Ήδη δημιούργησαν περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Σε ποιο σημείο της Γης δεν φυσά ο άνεμος; Έχω δει ερημικές εκτάσεις να ψήνονται στον ήλιο.
Τα πάντα στη Γη συνδέονται. Η Γη συνδέεται με τον Ήλιο, την πρωταρχική της πηγή ενέργειας. Μπορούν οι άνθρωποι να μη μιμηθούν τα φυτά αιχμαλωτίζοντας την ενέργεια του; Σε μία ώρα, ο Ήλιος δίνει στη Γη την ίδια ποσότητα ενέργειας που καταναλώνει ολόκληρη η ανθρωπότητα σε έναν χρόνο. Όσο υπάρχει η Γη, η ηλιακή ενέργεια θα είναι ανεξάντλητη. Πρέπει μόνο να σταματήσουμε να τρυπάμε τη Γη, και να κοιτάξουμε στον ουρανό. Πρέπει μόνο να μάθουμε να καλλιεργούμε τον ήλιο.
Όλα αυτά τα πειράματα είναι απλά παραδείγματα, αλλά πιστοποιούν μία νέα συνειδητοποίηση. Χαράζουν τα σημάδια μίας νέας περιπέτειας της ανθρωπότητας που θα βασίζεται στην ευφυΐα, τη μετριοπάθεια και τη νομή. Ήρθε η ώρα να ενωθούμε. Αυτό που προέχει, δεν είναι όσα χάθηκαν αλλά όσα απέμειναν. Έχουμε ακόμη τα μισά δάση του κόσμου, χιλιάδες ποτάμια λίμνες και παγετώνες, και χιλιάδες ακμάζοντα είδη. Γνωρίζουμε ότι οι λύσεις είναι εδώ, σήμερα. Όλοι έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε. Τι περιμένουμε;
__________
Απόδοση Κειμένου: Μαρία Καρανάτσιου
