Ούλοφ Πάλμε: «Ο αγώνας μας είναι εναντίον της φτώχειας»

Ούλοφ Πάλμε: «Ο αγώνας μας είναι εναντίον της φτώχειας»

(απομαγνητοφώνηση/επιμέλεια: Κωνσταντίνος Σύρμος)

Γιώργος Λογοθέτης 

δημοσιογράφος, 

παρουσιαστής

Η οικογένειά του βρισκόταν στην κορυφή της Σουηδικής ελίτ, οι πρόγονοί του ήταν ιδιοκτήτες τραπεζών και ασφαλιστικών εταιριών. Και ξαφνικά, βγαίνει ένας γόνος της οικογένειας ο οποίος λέει: εγώ φεύγω από το κοπάδι και ‘μείναν όλοι κατάπληκτοι. Πως ήταν δυνατόν αυτό το παιδί –το οποίο ήταν και πανέξυπνο, σε ηλικία τεσσάρων ετών διάβαζε και έξι ετών ήξερε τρεις γλώσσες- να φύγει από το αστικό περιβάλλον και να περάσει στο απέναντι στρατόπεδο. Ο Ερλάντερ, ο επί 25 έτη σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός της Σουηδίας, έψαχνε κάποιον από τη νέα γενιά να τον βοηθήσει. Δεν έβρισκε κανέναν, μέχρι που κάποιος του μίλησε για τον Ούλοφ Πάλμε, ο οποίος τότε ήταν γραμματέας στην Ένωση Σουηδών Φοιτητών. Του είπαν του Ερλάντερ, αυτός είναι καλός αλλά δεν ανήκει στο δικό μας στρατόπεδο, είναι από την άλλη μεριά. Ο Ερλάντερ όμως ήθελε να τον γνωρίσει.

Εκείνη την περίοδο, ο Πάλμε είχε πάει στην Αμερική, πήρε μια υποτροφία και την γύρισε ολόκληρη μ’ ένα δισάκι στον ώμο κάνοντας και διάφορες δουλειές. Επλενε πιάτα, καθάριζε τζάμια, για να δει τι γίνεται στην Αμερική. Εκεί με όσα είδε έπαθε σοκ, γιατί πίσω από τη βιτρίνα του κολεγίου που σπούδαζε, είδε τη φτώχια και την καταπίεση.  Και μάλιστα στις νότιες πολιτείες, στην Αλαμπάμα, τότε οι μαύροι έπρεπε να κάθονται πίσω στο λεωφορείο και εκείνος καθόταν πίσω μαζί τους. Γνώρισε από πρώτο χέρι αυτά τα πράγματα. Μετά πήγε στην Ινδία, εκεί λοιπόν είδε επίσης το χάσμα το μεγάλο, μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Και μετά από ένα μικρό διάστημα, που έχει γυρίσει στην Σουηδία, είχε πιάσει εν τω μεταξύ δουλειά στο υπουργείο άμυνας ως μεταφραστής των μεγάλων εφημερίδων, αγγλικών και γαλλικών, έρχεται ο γιος του πρωθυπουργού και του λέει πως θέλει να μιλήσει μαζί σου ο πατέρας μου. Τον παίρνει με το αυτοκίνητο και πάνε σ’ ένα εξοχικό που είχε ο Ερλάντερ, δίπλα σε μια λίμνη μιάμιση ώρα έξω από τη Στοκχόλμη. Χαιρετηθήκαν και του είπε: πάμε να ψαρέψουμε. Βρέθηκε σε μια βάρκα ο 19 χρόνος Πάλμε με τον Σουηδό πρωθυπουργό, ο οποίος ήτανε γαλβανισμένος μέσα στην σοσιαλδημοκρατία όλη του τη ζωή. Βγαίνουν με τη βάρκα, αρχίζουν να ψαρεύουν, ο Ερλάντερ όμως «ψάρεψε» και τον Πάλμε. Και γράφει στα απομνημονεύματά του: «Είναι έξυπνος, πολύ έξυπνος, θα αντέξει όμως τις δοκιμασίες της ηθικής; Η πολιτική είναι θέμα αρχών». Ο δάσκαλος του Ερλάντερ είχε πει την άλλη εκπληκτική φράση: «Η πολιτική είναι το πιο τίμιο επάγγελμα του κόσμου». Πήρε ο Πάλμε το: Η πολιτική είναι θέμα αρχών και το τήρησε συνεπέστατα σε όλη την πολιτική του διαδρομή.

Η βαθιά ριζωμένη δημοκρατική παράδοση στις Σκανδιναβικές χώρες, ήταν αυτή που με μπροστάρη την Σουηδία, στήριξε τους Έλληνες στα χρόνια της δικτατορίας. Η δημοκρατία γι’ αυτούς ήταν εμπεδωμένη εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η Σουηδία από το 1600, είχε τοπική αυτοδιοίκηση, οι δομές της κοινωνίας βασισμένες, πάνω σε δημοκρατικές ρίζες, είχαν αιώνες πίσω. Τα αρχαία ελληνικά διδάσκονταν στα Σουηδικά πανεπιστήμια. Για πρώτη φορά στην ιστορία τους, είδαν κόσμο στο δρόμο με σημαίες, με λάβαρα αντιδικτατορικά και να έχουν παρασύρει και Σουηδούς. Ο Πάλμε ήταν ένας άνθρωπος που έβγαινε με το κυπελάκι και μάζευε χρήματα, για την ελληνική αντίσταση, για τους Έλληνες πολιτικούς κρατούμενους, για τους Ισπανούς.

Στην Κρήτη, έξω από το Ηράκλειο, κοντά στη θάλασσα, υπάρχει ένα χωριό που λέγεται Μοχός. Εκεί το 1983, ως πρωθυπουργός της Σουηδίας ήρθε για διακοπές και ήταν η πρώτη επίσκεψη Σουηδού πρωθυπουργού στην Ελλάδα. Οι κάτοικοι ενθουσιαστήκανε, ήρθε ο πρόεδρος του χωριού, ο παπάς, τον αγκάλιασαν με την κρητική τους φιλοξενία. Ξαναπήγε και ξαναπήγε, κάποια στιγμή τον έκαναν επίτιμο δημότη και αποφασίζουν να του δώσουν ένα παλιό σπίτι, να του το χαρίσουν. Ένα από τα πιο συγκλονιστικά ντοκουμέντα μετά την δολοφονία Πάλμε, που έδωσε στους Σουηδούς να καταλάβουν ποιος ήταν ο Πάλμε, ήταν ένα βίντεο από την Κρήτη. Όταν η είδηση ήρθε στην Κρήτη, αυθόρμητα οι γυναίκες του χωριού, μαζεύτηκαν μαυροφορεμένες και άρχισαν να τον κλαίνε με κρητικά μοιρολόια. Αυτό, όταν το είδανε στη σουηδική τηλεόραση συγκλονίστηκαν. Κι έγραψε ένας δημοσιογράφος σε μια εφημερίδα: Τώρα καταλάβαμε τι ήταν ο Πάλμε, όχι για εμάς αλλά για τον κόσμο ολόκληρο.

Πέρα από την Ελλάδα, έδωσε βοήθεια στα απελευθερωτικά κινήματα στην Αφρική, στην Ασία. Στην Χιλή, όταν ο Αλιέντε έπεσε, δολοφονήθηκε κτλ, οι στρατιωτικοί, η χούντα της Χιλής, περικύκλωσε την πρεσβεία της Κούβας γιατί είχαν εισχωρήσει μέσα οι καταδιωκόμενοι από την χούντα. Αν τους πιάνανε θα τους σκοτώνανε και οι Κουβανοί πρόσφεραν καταφύγιο. Περικύκλωσαν το κτίριο για να μπουκάρουνε, να τους πάρουν με το ζόρι. Δίπλα ήταν η Σουηδική πρεσβεία, ο Σουηδός πρέσβης δεν ήταν σοσιαλδημοκράτης, ήτανε στο αντίπαλο πολιτικά στρατόπεδο, έχοντας όμως πίσω του έναν Πάλμε, προσέξτε, μόνος του, χωρίς να ενημερώσει καν το υπουργείο εξωτερικών. Βγαίνει από την Σουηδική πρεσβεία και πάει μέσα από τους στρατιώτες και τους αξιωματικούς και τους λέει: εγώ είμαι ο πρέσβης της Σουηδίας, θα μπω στην Κουβανέζικη πρεσβεία. Κανείς δεν τόλμησε να τον σταματήσει. Μπαίνει μέσα και είχε μαζί του μία Σουηδική σημαία, την οποία ανεβάζει επάνω. Ρωτάει, τους χουντικούς ποιος είναι ο επικεφαλής, πάει κάποιος ως επικεφαλής και του λέει ο πρέσβης: «Εδώ είναι Σουηδική επικράτεια και αν τολμήσετε να μπείτε μέσα, έχω εντολή από τη χώρα μου να σας κηρύξω τον πόλεμο». Μετά από το επεισόδιο στη Χιλή κάλεσε τον Πάλμε, ο Κάστρο. Ο Κάστρο ήξερε ότι έκανε δριμύτατη κριτική στα κομμουνιστικά καθεστώτα και όμως, του έδωσε τη δυνατότητα να μιλήσει στην Κούβα, σε ένα εκατομμύριο Κουβανούς στην ισπανική γλώσσα.

Ο Πάλμε έλεγε πως: ο αγώνας μας δεν είναι εναντίον του πλούτου, ο αγώνας μας είναι εναντίον της φτώχειας. Και πάνω σε αυτή τη φιλοσοφία στηρίχθηκε όλη η πολιτική του κόμματος, με τον Μπράντινγκ, Χάνσον και όλους μετά. Από το 1917, τι κάνανε οι Σουηδοί;  Μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, τα συνδικάτα ήταν δυνατά, δυνατή και η αστική τάξη, είχε βιομηχανία από τότε η Σουηδία, από την αρχή του προηγούμενου αιώνα. Καθίσανε γύρω από ένα τραπέζι και είπανε: Πως εμείς, με βάση το δημόσιο συμφέρον, θα διασφαλίσουμε την εργασιακή ειρήνη στη χώρα μας; Ακούστηκαν διάφορες προτάσεις, συζητήθηκε πάρα πολύ το θέμα, και έρχεται στο μεσοπόλεμο, το 1932-33, που είχε ωριμάσει αυτή η ιδέα, και τι λένε: Πριν γίνει οποιαδήποτε απεργία στη Σουηδία, τρείς εκπρόσωποι από τους βιομήχανους, τρείς εκπρόσωποι από την εργατική τάξη και τα συνδικάτα, με έναν πρόεδρο κοινής εμπιστοσύνης, θα συζητάνε όλα τα θέματα για τα οποία υπάρχει ένα είδος σύγκρουσης. Αυτό έσωσε την Σουηδία. Διότι κάθε φορά που υπήρχε πρόβλημα, γιατί είχαν κι αυτοί τα προβλήματά τους, κι εκεί σκοτωθήκανε σε μια διαδήλωση εργάτες το ’33, αλλά πήραν το μάθημά τους. Αυτή η «συνεργασία», σε εισαγωγικά γιατί υπήρχαν φοβερές αντιθέσεις, οδήγησε την Σουηδία στη λύση του μεγάλου προβλήματος της εργασιακής ειρήνης. Κάνανε πίσω και οι μεν, κάνανε πίσω και οι δε, διότι όταν συζητάς 30 μέρες, από το πρωί μέχρι το βράδυ και με έναν πρόεδρο κοινής εμπιστοσύνης, βρισκόταν μια λύση. Αυτή πολιτική της συνεργασίας, η οποία είναι αδιανόητη στη χώρα μας ακόμη και σήμερα, ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος του Σουηδικού θαύματος. Πάνω σε αυτό, είπε ο Πάλμε: δε θα κυβερνήσουμε μόνοι μας, θα πάμε ξανά σε κόμματα της αντιπολίτευσης, θα ήταν το κεντρώο κόμμα; Θα ήτο το φιλελεύθερο; Θα ήταν οι αριστεροί κομμουνιστές; Θα συνεργαστούμε διότι τα προβλήματα της χώρας είναι μεγάλα και δε μπορούμε μόνοι μας. Καταλαβαίνετε το μέγεθος του ανδρός και την φιλοσοφία που εξέπεμπε.

Στη μεταναστευτική πολιτική, όταν ο Πάλμε δολοφονήθηκε, είχε 10% μετανάστες η Σουηδία. Χιλιάδες κόσμος ήρθε στην κηδεία του, άφησαν λουλούδια απ’ όλες τις φυλές του κόσμου. Συνεργασία, αλληλεγγύη, αυτές οι απλές λέξεις που για πολλούς είναι απλή θεωρία, αυτός τις έκανε πράξη. Το ένιωσαν αυτό οι άνθρωποι στο πετσί τους. Μου ‘χε πει κάποτε ο Πάλμε: Η μεγαλύτερη επένδυση της χώρας μας είναι οι μετανάστες. Ήταν η χώρα, που έδινε τη δυνατότητα να δουλέψουν, σε αυτούς που είχανε δύναμη και όρεξη. Και βεβαίως, ήταν μια χώρα που δεν ήξερε τι θα πει ρουσφέτι, δεν ξέρει τι θα πει «μέσον», δεν ξέραμε ποιοι ήταν οι βουλευτές, στη Στοκχόλμη ψηφίζαμε και δεν τους ξέραμε. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα, με βάση την εμπειρία μου από την Σουηδία, είναι οι σταυροί ψήφου, εξαγοράζονται. Αυτοί τα είδανε πολύ πριν και παρόλα τα προβλήματα, καταφέρανε λοιπόν και εφαρμόσανε την Αριστοτέλεια φιλοσοφία. Ο Πάλμε είχε πάντα μαζί του τον Επιτάφιο, του Περικλή. Η θεωρία της αρμονίας, εάν κερδίσεις πολλά λεφτά, θα δημιουργηθούν πολλοί φτωχοί, θα ‘ρθουν να σε κλέψουνε.

Χριστόφορος Σαρδελής, 

οικονομολόγος

Δύο πράγματα έκανε ο Πάλμε και ήταν αρκετά διδακτικά αυτά, για να πάει μπροστά την σουηδική οικονομία. Το πρώτο είναι, ότι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σουηδία ως ουδέτερη, δεν είχε υποστεί καταστροφή στο κεφάλαιό της. Μπορούσε να έχει μεγάλα πλεονάσματα, τα οποία όμως φρόντισαν να μην τα δώσουν κατευθείαν στην κατανάλωση, για λαϊκιστικούς λόγους αλλά να μπορούν να επενδύονται. Επένδυσαν κυρίως στην παιδεία και στο κοινωνικό κράτος. Αυτά είναι κατορθώματα διότι ο πειρασμός είναι μεγάλος όταν υπάρχουν λεφτά. Όπως και οι Νορβηγοί εκ των υστέρων, όταν ανακάλυψαν το πετρέλαιο δε ‘γίναν Άραβες «βρήκαμε λεφτά θα τα φάμε». Αυτό όμως χρειάζεται και την αντίσταση στον πειρασμό των χρημάτων που υπάρχουν, αλλά και να έχεις οράματα. Δηλαδή να τολμάς να πας ενάντια στο λαϊκισμό άλλων οι οποίοι λένε, λεφτά υπάρχουν άρα τα μοιράζω, σε αυτόν το πειρασμό ο Πάλμε δεν μπήκε. Έχουμε λεφτά; Τα επενδύουμε. Και τα επενδύουμε με έναν τρόπο που έχει ιδεολογική χροιά. Αυτόν ήταν το χάρισμα του Πάλμε. Το δεύτερο που έκανε ο Πάλμε, ήταν ότι είχε σφυρηλατήσει στη χώρα του, ή μάλλον ήταν συνεχιστής μιας παράδοσης όπου υπήρχε μια κοινωνική συναίνεση για τα περισσότερα θέματα. Δηλαδή συνδικάτα, εργοδότες και κράτος, μπορούσαν από κοινού να συμφωνούν για πάρα πολλά πράγματα και να εφαρμόζουν ένα σχέδιο. Ο Πάλμε είχε καταφέρει το εξής: εάν κάποιος έλεγε, θα μειώσω τους φόρους, έχανε τις εκλογές. Γιατί; Γιατί όλος ο κόσμος καταλάβαινε μέσα απ’ τον λόγο του Πάλμε, ότι αυτό σημαίνει ότι θα χάσω πολλά πράγματα από αυτά τα οποία έχω και τα οποία είναι καλά. Για να κρατιέται η κοινωνική συνοχή, έπρεπε να υπάρχει σύστημα υγείας που θα εξυπηρετεί με τον ίδιο τρόπο τους πάντες. Σύστημα παιδείας, που να μην υπάρχει η έννοια φροντιστήριο. Αυτά, καταλάβαινε ο Σουηδός ότι μπορεί να τα χάσει αν εκλεγόταν κάποιος που θα μείωνε τους φόρους. Είναι ένας λαός που διαπαιδαγωγήθηκε με αυτόν τον τρόπο από τους πολιτικούς του, υπήρχε μεν μια ωριμότητα, αλλά, κυρίως σφυρηλατήθηκε μέσα από τον πολιτικό διάλογο. Είναι κατακτήσεις αυτές, που έχουν περάσει στο dna του κόσμου, δηλαδή, είμαι μέλος της κοινωνίας, δεν είμαι εγώ και η κοινωνία απέναντί μου και κοιτάω τι μπορώ να πάρω. Αυτές είναι οι κατακτήσεις μιας βορειοευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, η οποία χτίστηκε στην Σκανδιναβία και χτίστηκε από κάτω προς τα πάνω. Ξεκινήσανε από εργατικά κινήματα, συνδικάτα, από συνεταιριστικά κινήματα και σιγά-σιγά φτιάχτηκε ο πολιτικός φορέας, ο οποίος στον μεσοπόλεμο μπόρεσε να κατακτήσει μετά και την εξουσία.

Η πρώτη μου οπτική επαφή δια ζώσης με τον Πάλμε, είναι όταν περνώντας στο κέντρο της Στοκχόλμης, το 1973, σε ένα πολύ κεντρικό σημείο, σαν να λέμε στο Σύνταγμα. Στρίβοντας σε μια γωνία πέφτω πάνω σε ένα άνθρωπο, που είχε κρεμασμένη μια ταμπέλα μπροστά στο στήθος, που έλεγε: «Διαβολεμένοι Δολοφόνοι». Ο άνθρωπος αυτός μου προτείνει έναν κουμπαρά, μου φάνηκε γνωστός, και μέχρι να καταλάβω, διαπιστώνω ότι ήταν ο Ούλοφ Πάλμε. Ψάχνοντας εγώ σαστισμένος για ψιλά, κατάλαβε τη σαστιμάρα μου και με ρώτησε από πού είμαι, του είπα πως είμαι Έλληνας. Μου απάντησε: Εσύ καταλαβαίνεις πολύ καλά την αξία αυτής της προσφοράς που θα κάνεις. Αυτό με έκανε να σκεφτώ πολύ βαθύτερα την έννοια της αλληλεγγύης, το τι σημαίνει αλληλεγγύη. Γιατί, εκείνα τα χρόνια εμείς οι Έλληνες ζητούσαμε αλληλεγγύη από τους πάντες λόγω χούντας, αλλά το βαθύτερό της νόημα, το έπιασα εκείνη τη στιγμή. Όταν λοιπόν αυτός, μπορούσε να διαλέξει να είναι ο άνετος πρωθυπουργός μιας πλούσιας χώρας, με καλό όνομα και να μην τα βάζει με κανέναν, αυτός σήκωνε το γάντι και έπαιρνε θέση υπέρ των αδυνάτων. Αυτό ήταν άλλωστε και το μόνιμο μότο της ζωής του. Η κλασσική του φράση ήτανε, ότι ο πολιτισμός μιας χώρας φαίνεται από το πώς μεταχειρίζεσαι αυτούς που εξαρτώνται από την κοινωνία, τα παιδιά, τους ανέργους και τους ηλικιωμένους.

Ο Πάλμε είχε ένα χάρισμα, μεταξύ πολλών άλλων,  να διεθνοποιεί έγκαιρα ορισμένα θέματα. Όταν είδε ότι ο παραλογισμός των εξοπλισμών της δεκαετίας ’70-’80, δεν αφορούσε μόνο την Σοβιετική Ένωση και της Η.Π.Α, διεθνοποίησε το θέμα και μπήκανε μέσα στο «χορό» για τους αφοπλισμούς και οι μικρές χώρες, με πρωτοστάτη τη Σουηδία. Ένας άλλος χώρος ήταν το περιβάλλον. Το περιβάλλον δεν αφορά μόνο εκείνον που το ρυπαίνει αλλά όλη τη γη, πρωτοστατούσε λοιπόν στο να φτιαχτούν διεθνή όργανα, τα οποία θα ελέγχουν αυτά τα πράγματα. Ο Πάλμε, με την ίδια άνεση κατηγορούσε τους συνταγματάρχες της χούντας μας αλλά και τον Κίσινγκερ, μπορούσε να λέει τα πράγματα με το όνομά τους και να προκαλεί. Και, βέβαια, ο τρόπος με τον οποίο τον οποίο το έκανε, ήταν πειστικός. Ήταν μια μεγάλη πνευματική μορφή.

___________

Παραγωγή: ΕΤ3
Από την εκπομπή του «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» του Βασίλη Βασιλικού
Μίλησαν: Γιώργος Λογοθέτης, δημοσιογράφος, παρουσιαστής - Χριστόφορος Σαρδελής, οικονομολόγος